Metodologiyasi

Лаптева М.П. Теория и методология истории: курс лекций / М.П.
Лаптева; Перм. гос. ун-т. - Пермь, 2006. С. 56.
61

---

A na shu xulosadan kelib chiqib aytish m um kinki, tarix fa n iri 
predm eti — insondir*1.
Yuqoridagiiardan ko‘rinadiki, tarix fani predmeti va bu tu- 
shunchaning tarixchilar tom onidan um um iy va yaxlit qabul qilin- 
gan tushunchasini aniqlab olisn mavjud emasdek tuyuladi.
Tarix fani predm etining o ‘zi tarixiylik kasb etadi. H am m a vaqt- 
da yangi ilmiy sohalarning shakllanishi va xususiylashuvi sodir 
bo‘lib boradi. Agarda fanning predmeti aniq va konkret holda qat’iy 
ravishda ko'rsatib berilsa, bunda ilmiy tadqiqotlar ham o‘z yakuniga 
yetgan va to'xtatilgan bo‘lar edi. Biroq bu bilan, fanning predmeti­
ni aniqlash m uhim emas, degan tushuncha kelib chiqmaydi, balki 
fanning predmetini aniqlashtiigan va uni aniq tushungan holdagina 
biz fan sohasida ko‘pgina natijalarga erishishimiz mumkin.
Ayrim tarixchilar tadqiqotlar jarayonida nazariyani inkor qil- 
gan holda ko'proq faktlar (dalillar)ni sharhlashga asosiy e ’tibor 
qaratsalar, ba’zilari aksincha tarixiy voqelikni inkor qilgan holda, 
tarixn i haddan tashqari sotsiologiyalashtirish va psixologiyalash- 
tirishga urinadilar. Bunday qaram a-qarshilikdan ravshan boMadi- 
ki, tavsiflashlarsiz tarix bo'lishi m um kin em as va ayni vaqtda 
nazariy tushunchalar va metodologiyasiz ham tarixning bo‘lishi 
m u m kin emas. B undan ko‘rinadiki, tarixchilarda yagona aksio- 
m atik nazariya (izohlarga muhtoj bo'lm agan yagona nazariy qoi- 
da va tushunchalar) mavjud em as, balki nazariyalar va interpre- 
tatsiyaning xilm a-xilligi mavjud va tarix fani predm etining asosiy 
xususiyati ham ana shunda.
Tarix fanining tarmoqlari
Tarix fani ko‘p tarm oqli fan bo‘lib, inson va jam iyat taraq­
qiyoti bilan bog‘liq bir qator sohalar rivojlanishi jarayonlarining 
um um iyligi m ahsulidir.
Harbiy tarix 
- tarix fanining eng qadim iy tarm oqlaridan 
biridir. H atto «tarixning otasi* G erodot va boshqa antik davr ta-
1