0 ‘zbek x o n lik la ri ta r ix in i o ‘rg an ish X IX a srn in g o 'r ta la r i-
d a n b o s h la b b u g u n g i k u n g a c h a ta rix c h ila r e ’tib o rid a g i
m asala-
la la rd a n b iri sifa tid a ta d q iq o t o b y ekti h iso b la n a d i. H ozirg i k u n
g a c h a x o n lik la r ta rix i b o ‘yich a a m a lg a o sh irilg a n va y aratilg an
ilm iy a s a rla r h a m d a ilm iy ta d q iq o tla rn in g salo h iy ati ju d a k at
ta b o ‘lib, keyingi ik k i a s r m o b ay n id a x o n lik ta rix in i o 'rg a n is h -
d a tu rlic h a y o n d a sh ish va m u n o sa b a tla r, ay rim v a q tlard a tarix iy
ja r a y o n la r va ta rix iy v o q e lik n i obyektiv b a h o la m aslik ho lat-
larig a yo‘l q o ‘y ilg an . Bu esa x o n lik la r ta rix in i
ta rix sh u n o slik
n u q ta y i n a z a rid a n c h u q u r ta h lil q ilis h n i ta la b e ta d i. S h u n d a n
k elib c h iq q a n h o ld a X IX a s rn in g d a stla b k i c h o ra g id an b o sh la b
b u g u n g i k u n g a c h a ta r ix c h ila r e ’tib o rin i o ‘ziga ja lb q ilib kela-
y o tg an o 'z b e k x o n lik la ri ta rix in in g o 'rg a n ilis h in i m avjud ilm iy
ta d q iq o tla rn in g y o 'n a lis h i, d av r va b o sh q a x u susiyatlariga ko'ra
b ir n e c h a g u ru h g a b o 'lib k o 'rib c h iq ish ta la b etilad i.
0 ‘zbek x o n lik la ri ta r ix in i ta rix s h u n o s lik
n u q tay i n a z a rid a n
d a v rla s h tiris h n in g q u y id a g ic h a a n ’a n a s in i ta rix ta d q iq o tla rid a
a so siy q ilib o lin g a n lig in i d ey arli b a rc h a ta d q iq o tla rd a k u z a tish
m u m k in , u n g a k o 'ra b irin c h i d a v r — X IX a s rn in g 3 0 -y illa ri-
d a n — X X a s rn in g b o s h la rig a c h a , ik k in c h i d a v r - Sovet d avri
ta rix s h u n o s lig i (1917— 1991-yy.), u c h in c h i d a v r — O 'z b e k isto n
R e sp u b lik a si d av lat m u sta q illig in i q o 'lg a
k iritg a n id a n keyingi
y illa r (1991-yil 3 1 -av g u std an b u g u n g i k u n la rg a c h a )n i o ‘z ich i-
ga o la d i.
T a rix sh u n o slik n in g bu tarzd ag i d av rlash tiri 1 ishi natijasida ak-
sariy at h o lla rd a h a r b ir davrga u m u m iy ta rz d a yondash ilgan va
ayni vaq td a ta rix iy a s a rla r va tarix iy v o q ealarn in g ta h lili a m a l
ga o sh irilg a n . Biroq ta rix iy asarlar va u lard a v o q ealarn in g yori-
tilish ig a b o 'lg a n m u n o sa b a tn in g xususiyatlariga
q arab bu davr-
la rn in g h a r b irin i a lo h id a yana k ich ik davrlarga yoki g u ru h la rg a
ajratib c h iq ish m aqsad ga m uvofiqdir. B unda tarix iy tad q iq o tla r
n in g m asalag a k o n sep tu al - m eto d o log ik yondashuv xususiyat
lariga k o 'ra quyidagi davrlarga b o 'lib o 'rg a n is h n i tavsiya etish
m u m k in :
34
B irinchi davr X IX a srn in g 30-yillarid an - XX a srn in g b o sh -
larigacha boMgan d av rn i o ‘z ichiga oladi va un i quyidagi xususi-
yatlariga ko‘ra ikki qism ga ajratish m u m kin:
B irinchi qism i X IX a srn in g 3 0 -5 0 -y ilIa rig a c h a
boMgan d av rn i
o ‘z ichiga olib, bu vaqtda o ‘zbek xonliklari tarixi m asalalariga
bag'ishlangan ishlarda aso san x o n lik larn in g ichki siyosati, ijti-
moiy va iqtisodiy hayot m asalalari yoritilgan m a ’lum o tlarn i ko‘rish
m um kin. Bu m a’lu m o tlar x o n lik lar hayotini
aks ettirish bilan bir-
ga keyinchalik un in g Rossiya im periyasi to m o n id an bosib o lin i-
shida podsho arm iyasi harbiylari u c h u n qoM lanm a-m a’lu m o tn o -
m a vazifalarini ham bajargan. Bu m a ’lu m o tlar va asarlar o ‘z in in g
m a’lum daraja obyektivligi b ilan xususiyatlanadi.
Ik kin chi qism i X IX a srn in g 50-y illarid an - XX asr b o sh la ri-
gacha boMgan vaqtni o ‘z ichiga oladi. Bu davrda yaratilgan asar-
larda x onliklarning Rossiya im periyasi to m o n id an bosib o lin ish i
m asalalariga keng o ‘rin berilgan va u larn in g aksariyatida «buyuk
davlatchilik» shovinizm i xususiyatlari yaqqol sezilib turadi. Shu
bilan birga ayrim rus tarix ch ila ri m asalani
obyektiv yoritish fikr-
larini ham ilgari suradilar. U shbu xususiyatlari bilan bu davrda
yaratilgan asarlar Q o ‘q o n xonligi tarix i va uning Rossiya im p e ri
yasi to m o nid an bosib o lin ish i m asalalarin i o ‘rganishda aloh ida
aham iyat kasb etadi.
Ik kin chi davrni Sovet davri (1917—1991-yy.) tarix sh u n o sli-
gi tashkil etadi. Bu d av rn i ta rix faniga va tarixiy tadqiqotlarga
boMgan yondashuv xususiyatlariga asoslangan
holda uch qism ga
boMish m um kin:
1. Sovet davri tarix sh u n o slig in in g b irin chi qism in i Sovet
hokim iyatining dastlabki y illarid an - XX a srn in g 50-yillari
o 'rtalarig acha boMgan davr bilan belgilash m u m k in. Bu davrda
yaratilgan ilm iy asarlar va tad q iq o tla r m asalaga qism an obyektiv
yondashuvi bilan xususiyatlanadi.
2. Sovet davri tarix sh u n o slig in in g ikkinchi qism i XX asr 50-yil-
Download
Do'stlaringiz bilan baham: 
