Metodologiyasi

1 
«O 'zbekiston m illiy cnsiklopcdiyasi». Davlat ilmiy nashriyoti, 2004, 8-jild.
274-b
48

---

fikricha, o 'rg an ish obyekti tadq iq o tch ig a bog'liq b o 'lm a g a n hol­
da o ‘z qonuniyatlariga ega b o'lg an tabiiy fanlarga n isb atan tarix
fanida tarix ch in in g m u sh o h ad a yuritishiga h am d a voqelikka n is­
batan b ah o bera olishiga bog'liq holda alo h id a va ta k ro rla n m a s 
holat deb tush u n ilad i.
M arksistlar esa ta rix n in g xususiy b o 'lish i va u m um iy tara q - 
qiyot qonuniyatlariga alo h id a y o n dashishi kerak deb k o'rsatad i. 
A gar tarix fan b o 'lishi kerak b o 'lsa, u ham (b archa fan lar kabi) 
qonuniyatlariga ega b o 'lish i kerak.
M arksistlar haqida N .Jo'rayev quyidagi fik rlarn i bildirib o 'ta -
di: — «M arksistik m afk u ra in so n n in g tarixiy tafak k u ri va q a ra sh - 
lari xolis h am d a erk in rivojlanishiga, shaxsning ozod yashashi- 
ga, shakllanishiga im kon b erm ad i. Tarixiy taraqqiyot q o n u n larig a 
zid bunday g'oyalar esa uzoq yasham asligi o 'tm is h d a n m a ’lum . 
C hunki bir g'oyani, konsepsiyani ilgari surg an lar o ‘z m aqsad- 
lari, dunyoqarashlari do irasid an g in a kelib chiqib tarixga yonda- 
shadilar, xolos. A na shu tufayli tarixga noxolisona qarash , bir 
yoqlam alik tendensiyasi vujudga keladi. N atijada tarix soxta- 
lashtiriladi. Buni k o 'p in ch a a n g lab -an g lam ay m iz, tu sh u n ib -tu - 
shunm aym iz*1.
Tarix va tarix fani yu zasid an b ir q ato r fik rlar bildirib o 'tilg a n - 
ki, ular biri ik k in ch isin in g m az m u n in i to 'ld irib keladi. A dabiyot- 
larda qayd etilishicha, ta rix so'zi beshta m a’noni ifodalash uchun 
q o 'llan ilm o q d a, ju m la d a n , ijtim oiy taraqqiyot jarayonida yuzaga 
kelgan voqelik, hayot; o 'tm ish g a oid dalil va ho disalar m ajm uyi
- o 'tm ish , kechm ish; b iro r voqea-h od isan in g izchil taraqqiyoti 
haqidagi fan; jam iyat taraqqiyoti haqidagi fan; biro r ish n in g ba- 
jarilgan ligini, biron v o q ea-h o disaning qachon bo'lib o 'tg a n lig in i 
ko'rsatuvchi aniq vaqt, sa n a 2.
Tarix tushunchasi Yevropada dastlab in so n n i o 'rab tu rg an
olam ni tu sh u n ish n in g h a r qanday ko'rin ish iga n isbatan q o 'lla -