Metodologiyasi

1 
Ковальченко Д .И . Методы исторического исследования. - М.: Наука.
2003. С . 184.
2
0 ‘sha joyda.
202

---

Bu m etod d an
absolyutlashtirilgan (m utlaqlashtirilgan) holatda 
f o y d a l a n i s h
ayrim xatoliklarga olib kelishi m u m k in . Tarixiy ja ­
rayonlarni o ‘rganishga asosiy u rg ‘u berilgan holda bu jaray o n - 
iarning barqarorligini yetarlicha bah o lash h am m u m k in em as.
S h u n i n g d e k
voqealarning individualligi va tak ro rlan m aslig in i 
k o 'r s a t g a n
holda u n in g u m um iylik kasb etish in i h am e ’tibordan 
c h e t d a
qoldirm aslik kerak. B unda em p irizm d an saqlash tavsiya 
e t i l a d i .
Genetik uslub. 
Bu uslub tarix iy tad q iq o tlard a tarixiy jarayon- 
larning kelib chiqishini tadqiq etib, tadqiqot y o 'n alish in i o ‘tm ish - 
dan bugungi kunga to m on yo‘n altirad i. B unda genetik uslub 
o‘tm ishdan bugungi kungacha so d ir b o 'lgan tarix iy jarayonlar- 
ning kelib chiqishi, rivojlanib borishi va keyingi holatlariga o ‘ti- 
shi jarayonlarini voqealarning kelib chiqishi sabablarini aniqlash- 
ga e ’tiborni qaratgan holda am alga oshiradi.
Retrospektiv uslub esa bugungi k u n d an o ‘tm ish g a yoki natija va 
oqibatlardan sabablarga yo'nalgan boMadi. 0 ‘tm ish n in g saqlanib 
qolgan elem entlari orqali u n i rekonstruksiya (qayta tiklash) q i­
lish m um kin. 
0
‘tm ish bilan ta n ish ish jaray o n id a bugungi mavjud 
holatlarni yuzaga kelishi bosqichlari va sh ak llan ish in i aniqlash 
m um kin.
Sinxron uslub — b ir vaqtda so d ir boMgan turli tarixiy vo­
qealarni o ‘rganishga yo‘naltirilgan . Jam iy atda h a r qanday hodisa 
o ‘zaro bogMiqligi sababli bu m e to d d an tizim li yondashishda foy­
dalanish bu bogMiqlikni o chishga yordam beradi.
Bu esa u yoki bu m in taq ad a so d ir boMgan tarix iy jaray onlarn i 
tushuntirishga im kon yaratadi, shu bilan birgalikda u larn in g iqti­
sodiy, siyosiy ham da turli dav latlarn in g xalqaro aloqalariga ta ’si- 
rini kuzatish im k o n ini beradi.
X ronologik uslub - h a r b ir tarix ch i to m o n id an qoMlanilib, 
tarixiy ja ra y o n lam in g vaqt bo‘yicha (xronologik) ketm a-ketlikda 
o'rganish im konini beradi. Biroq b u n d a e ’tiborga m olik faktlarni 
diqqatdan chetda q o ldirm aslik kerak. A yrim hollard a, ya’ni tarix ­
ch ilar tom onid an ayrim d alilla rn in g (faktlarning) m azku r tizim -
203

---

ga ja lb eta o lm ag an h o llard a tarixiy jaray o n n in g tavsifidagi no- 
an iq lik k a yo‘l q o ‘yilishi m u m k in .
Bu u slubning b ir k o 'rin ish i m uam m oviy-xronologik uslub 
b o ’lib, yirik tad q iq o t m avzusini tadqiqot jaray o n id a b ir necha 
qism ga b o ‘lib, u ia rn in g h a r biri bo 'y icha alohida xronologik ji­
h atd an ketm a-k etlik d a tad q iq ot am alga oshiriladi.