Metodologiyasi

d a l i l l a r n i
(faktlarni) 
haqiqatan m avjud va to ‘g ‘ri deb h iso b la -
ganlar. Biroq ayni vaqtda tarixch i to m o n id a n bun d ay d a lil­
lar 
(fa k tla r )d a n
tashqari m urakkab jarayonlar, tiz im la r ham
tadqiqot jarayonida o ‘rg a n ilish ig a jid d iy e ’tibor q aratm agan -
lar. Tarixchi esa m akon va za m o n h am d a vaqt ch ega ra larin i va
m e’yorlarini h isob ga olgan h old a m urakkab d a lilla r n in g sifa ti-
ni aniqlaydi.
Har qanday tarixiy dalil (fakt) ayni vaqtda boshqa dalillar 
(faktlar) tizimi tarkibida va ayni vaqtda ular bilan o‘zaro aloqa- 
dorlikda bo‘ladi. D alillar (faktlar) tizim i ko‘p m a’nolidir. Shuning 
uchun ham tarixchilar ayni bir dalillar (faktlar)dan tarixiy voqe- 
likni turlicha tasavvur qilishlari m um kin. Tarixchilar tarixiy vo- 
qelikni turlicha tasavvur qilsalarda, biroq dalil (fakt)ning haqiqiy 
mazmuni o‘z obyektivligini saqlab qoladi. Tarixiy dalillar (fakt­
lar) alohida tarixiy voqelik darajasida takrorlanm asdir, biroq ja ­
miyat tizim i taraqqiyoti jarayonida m azm unan va m ohiyatan tak- 
rorlanishi mum kin.
Tarixiy 
manbalar dalillari (faktlari, m a'lumotlari). 
Tarixiy m an- 
balarning tarixiy voqelik haqida n echo g lik haqqoniy va obyektiv 
ma’lumot bera olishi ham da bu tarixiy m anbaning tarixiy voqe­
iikka nisbatan m a’lum otlarining im koniyatlari darajasini tarix­
chi aniqlab berishi m um kin. Bunda germenevtika, ya’ni m an­
balar va dalillarni (faktlarni) tushuntirib berish, sharhlab berish, 
talqin qilish m uhim o‘rin tutadi. M anbalar m a’lumotlaridagi sub- 
yektivlik va to‘qim a m a’lum otlarni (xayoliy m a’lumotlar) aniqlash 
va ularni tarixiy tadqiqotlarda asosiy o‘ringa qo'ym aslik, ularga 
asoslanib qolmaslik va ularning shunday jihatlarini aniqlab berish 
manbashunoslik fanining vazifalaridan biridir.
ra v n n la r d a ta r ix iy b i l i s h n i n g o ‘z ig a x o slig i n a m o y o n