Metodologiyasi

' 
История исторического знания. С. 10—11.
Tarixiy 
xotiraga 
berilgan 
ta’riflardan 
biri 
aynan 
otm ish
haqidagi
ma lumotlaming afsonalar va rivoyatlar ko'rinishida avloddan-avlodga o ‘tib
rishi, deb ko'rsatiladi. Tarixiy xotira masalasi bilan XX asrda fransuz
tadqiqotchilari Moris Xalbvaks va Pycr Noralar shug'ullanganlar.
История исторического знания. С. 215.
107

---

iborat deb tushunish ilmiy haqiqatga to‘la mos kelmavdi. Tarixiv
d H
i l M I U
V
d d M
i n r
j a
r a y n
n
l a
r o
' f t l i c i d
u
" !
c ' z c r c
t C
6
‘ i i 4
u
k
u
i i
bu bog‘liqlikning hozirgi taiix va keiajak tarixga ta ’sm ni ham 
ettirarli Shu nnntayJ 
tnrixnir^i tub 
paii<
ayniqsa millat, xalqning mustaqillik, istiqlolga erishgan davrlarida 
tarixiy ongning yangilangan mazmun-mohiyatini anglash va uni 
shu davr talablari asosida tarbiyalash ehtiyojlari oshadi.
Tarixiy ong m oddiy va m a’naviy m adaniyat, ularning taraqqi- 
yot qon un larin i, ju m lad an m a’naviy m erosim izning vorislik, ta­
rixiy davom iylik qo nu n ini aks ettiruvchi ong shakllaridan biridir.
Tarixiy ongning nazariy darajasi tarixiy taraqqiyotning eng 
um um iy va xususiy qonuniyatlarini, jum ladan madaniy, m a’naviy 
hayot rivojlanishi qonuniyatlarini, xalqimizning o'tm ish, hozirgi 
tarixga taalluqli ilmiy tushunchalar, kategoriyalar bilan tarixiy vo- 
qea, hodisa, jarayonlam ing dialektik aloqadorliklarini aks ettiradi.
Tarixiy ong — o ‘tm ish haqidagi xotira va ayni vaqtda unga 
boMgan qiziqishni anglatadi. Ayni vaqtda o'tm ishga boMgan mu- 
nosabatning o ‘zi va unga taalluqli boMgan turli-tum an axborot- 
larning o ‘zlashtirilishi tarixiy ong va tarixni tushunishning turli 
talqinlari m avjudligini ko'rsatadi. U larni bir-biridan farqlashning 
ikki om ili mavjud:
- o ‘tm ishga boMgan m unosabatdagi miqdoriy va emotsional 
m utanosibliklikning turlichaligi;
— alohida tarixiy dalillar asosida tiklangan tarixiy tasavvur- 
ning haqqoniyligi darajasi1.
Tarix eng avvalo jam iyatning o'zligini anglash va identifikat- 
siyalash om ilidir. Tarix turli shakllarda, ya’ni afsonalar, rivoyatlar 
tarzida nam oyon boMsada, ham m a vaqt mavjud boMgan.
Q adim gi R im tarixshunosligida tarixiy xotira va tarixiy bilish 
«H istoria m agistra vitae* — tarix hayot murabbiyi, ibrat xazinasi 
kabi tushunchalar bilan izohlangan edi2.
i