Metodologiyasi

tarix tarai’doriari va 
m utaxassisiar trsa bu m asaia- 
ga boshqacha yondashib. m atem atik uslublar yordam ida tarix 
r„„; t-iHninntlaridafii bir q ato r m asalalam i hal etish m u m k in lig in i
1U>“ •«- —
Л Л
ko'rsatib berdilar. Bu esa XX asrning 60-yillarida tarix fani ta d ­
qiqotlarida m atem atik uslublardan foydalanishni kuchaytirdi va 
ayni vaqtda m atem atiklar tarix fani tadqiqotlarida bag'ishlangan 
ishlarga o ‘z ta k liflarin i k irita boshladilar, m atem atik uslublarga 
berilayotgan urg‘u kuchayib bordi. Biroq bu jarayonlarda ta rix ch i­
lar tarixda barcha narsan i m iqdor jih atd an asoslab berish m u m k in
em asligini va tadqiqotlar jarayonida tarixiy uslublar hech qachon 
o ‘z aham iyatini yo‘qotm asligini yaxshi tushunib turardilar. Ayni 
vaqtda tarixchilar tarix fani tadqiqotlari sohasida yaxshi sam a­
ra berishi m um kin boMgan m atem atik uslublarni ham o 'zlashti- 
rish kerak deb hisobladilar. B undan kelib chiqadiki, tadqiqotlar 
jarayonida m atem atik uslublardan zaru r hollarda boshqa m axsus 
tarixiy va um um fan uslublaridan ham foydalangan holda foyda­
lanish m aqsadga m uvofiqdir, aks holdagi qo‘llashlarda esa tarixiy 
jarayonlarni tushunishda xatoliklarga olib kelishi m um kin.
M atem atik uslublar u m um iy jaray o n larn in g rivojlanishida- 
gi qonuniyatlar va a n ’an a la rn i aniqlab berishi m u m k in . K o'plab 
iqtisodiy, ijtimoiy, siyosiy ja ra y o n lar m atem atik uslublar yo rd am i­
da o'rg anilm o q d a. M atem atik uslubsiz tizim li yondashuv ta d ­
qiqot yuzasidan keng va atro flich a tushuncha berm asligi m u m ­
kin. Tipologik klassifikatsiya (tasniflash) jarayonida u bir xilda 
bo'lm ay ko‘p to m o n lam a (turli xil) bo'lishi m u m k in va bu n d a shu 
taxlitda yondashuv va ta h lil talab etiladi.
O ddiy raq am larn i, foizlarni va oddiy hisobli g u ru h la rn i ta d ­
qiqot jarayonida qoMlash bu m atem atik uslublardan foydalanish 
degani em as. H ozirgi vaqtda dispersion, korrelyatsion, faktor 
(om il, m uhit)li, klasterli ta h lil, axborot nazariyasi elem entlari va 
differensial (o'zgaruvchan) tenglashtirish, m atem atik m o dellash­
tirish uslublari tarix fani tad q iq o tlarid a qoMlaniladi.