Metodologiyasi

1 Я сперс К. Смысл и назначение истории. - М., 1991.
2
Лаптева М.П. Теория и методология истории: курс лекций / М.П.
Лаптева; Перм. гос. ун-т. - Пермь, 2006. С. 110.
3 Бродель Ф. История и общественные науки. Историческая 
д ея т е л ь н о ст ь
/ / Ф илософия и методология истории. Благовещенск, 2000. С. 133.
4 Лаптева М .П. Теория и методология истории: курс лекций / М.П.
Лаптева; Перм. гос. ун-т. - Пермь, 2006. С. 113.
122

---

bir qator fikrlarini bildirib o‘tgan. P.Venning fikricha, tarix - bu 
rea! v o q e a la r g a
asoslangan tushunish muammosi bo‘lsa. m etod- 
lar yoki uslublar — bu tajribadir. P.Venning yana ta ’kidlashicha, 
tarixiylik metodi mavjud em as va bu tushunchani tanqidiy yon­
d a sh u v d e b
ko‘rsatish kerak, nazariya esa - bu chalkashlik mohi- 
y a t in in g
qisqacha bayon etilishidir1.
Bugungi kundagi axborotlashtirish jarayonlari turli fan tar- 
moqlarini bir-biriga yaqinlashtira boshladi. Shuningdek, bugungi 
kunda fanning o‘ziga qarashlar va fan haqidagi tasavvurlar ham 
o'zgarib bormoqda. Ijtimoiy va g u m anitar fanlarda boMgani kabi 
tabiiy fanlar qarshisida ham bugungi kunda eng dolzarb m uam - 
mo bo'lib turgan m asala m utlaq, obyektiv haqiqatga erishish 
muammosidir.
Tarixga bo‘lgan m unosabat va qarash fanga boMgan munosa- 
bat va qarash kabi boMishi kerak va zarurdir. Biroq bunda har 
bir fan kabi tarix fanining ham o‘ziga xos xususiyatlarini mav- 
judligini e'tibordan chetda qoldirm aslik lozimdir. U ning asosiy 
xususiyati tadqiqot obyektidir, ya’ni u o'tm ishda sodir boMganli- 
gidir. Tarix fani vaqt nuqtayi nazaridan olis oMmishdagi obyekt- 
ni harakatga keltirishi kerak. Biroq bunda tadqiqotchi tadqiqot 
obyektini kuzatish va tajribalar oMkazish im koniyatidan m ahrum
etilgan. Tabiiy fanlarda ham bunday jarayonlarni kuzatish im- 
koniyati cheklangan boMishi tabiiy, tarixchida esa bunday vaqt­
da m antiqan, fikrlash va tafakkuri yordamida voqealar tizim ini 
shakllantirishi va m odellashtirish imkoniyati mavjud. Ayni vaqt­
da tarixchida manbalar, uslublar ham da tadqiqotlar usullari mav- 
judki, bu uning tadqiqot sohasidagi katta ustunligidir. Tarixiy bi­
lishning ikkinchi xususiyati shundaki, tarixchi hozirgi zam onda 
turgan holda o‘tm ishni tadqiq etadi. Hozirgi zamon o 'tm ishning 
bir qancha hodisalari va tarixiy jarayonlarini interpretatsiyalaydi. 
Biroq bunda hozirgi zam on o 'tm ish n i aynan shakllantirm aydi, 
balki oMmish bizning tasavvurim izda hosil boMadi. M adaniyat,