Metodologiyasi

mosi. Ilk manba. Birinchi axborot. Manbaning axborotli tugullan-
masligi. Manbalarning mazmuniga sistemali yondashuv. Manbaning
matni. Asosiy va qo'shimcha manbalar. Tarixchining manbalardan
tashqari bilimi.
Tarixchi bugungi kungacha yetib kelgan m anbalarga asos­
langan holda o ‘tm ishni tasvirlab, uning ayrim ko'rinishlari- 
ni «tiklab* beradi. Agar tarixiy m anbashunoslik kursida man- 
bashunoslikning turlari, klassifikatsiyasi, ularni tahlil qilishning 
tanqidiy usullari o'qitilsa, tarix fani metodologiyasi kursida esa 
tarixiy m anbalarning nazariy asoslari m uam m olari, uning tabia- 
ti, reprezentativ im koniyatlari, m anbalarning tadqiqotlardagi bi­
lish vazifalari o'rganiladi.
Tarixiy m anba tushunchasi tarix fanlari orasida alohida, mu­
him aham iyatga ega tushunchalardan sanaladi. M anba o ‘tmish 
haqida xabar (guvohlik) berib, o'tm ish tarixiy jarayonlarni 
o'rganishda xoh yozma shaklda, xoh ashyoviy (m arosim lar, surat- 
lar, belgilar, urf-odatlar va boshqalar) ko'rinishda eng asosiy va 
m uhim om illardan sanaladi. Tarixchilarning um um iy e ’tiro f eti- 
shicha, tarixiy m anbalarsiz tarixiy tadqiqotlarni am alga oshirish 
m um kin emas.
M anbalardagi axborotga asosan tarixchi o'tm ish qiyofasini 
(tarixiy jarayonlarni, hodisalarni, voqealarni, shaxslar va ular 
b i­
lan bog'liq jarayonlar haqidagi m a’lum otlar kabilarni) shakllanti- 
radi. Ko‘p hollarda o 'tm ish m anzarasining aks ettirilishi tarixchi 
tom onidan tanlab olingan m anbalarga, ularning ilmiy va 
a x b o r o t
salohiyatiga bog'liq bo'ladi.
Turli davrlarda tarixiy manbalarga turlicha baho berilganligini 
kuzatish m um kin. M asalan, XIX asr tarixchi pozitivistlari aso-
132

---

П manbalarning rasmiyligi darajasiga (qonuniy aktlar, diplom a­