Metodologiyasi

N. Mustafoyeva 
tarix fanlari doktori

---

K IR IS H
M ustaqillik yillarida O 'zb ek isto n ta rix in i h a r to m o n lam a xo- 
lis va ilm iy jih a td a n m u k am m al va tarix iy d alillarg a asoslangan 
holda yoritishga katta e ’tib o r b erilm o q d a. Ja h o n ta rix in in g ajral- 
m as tarkibiy qism i hisoblangan V atanim iz tarixi o ‘z in in g nafaqat 
qadim iyligi, balki uzoq davom etgan tarix iy ja ra y o n la rin in g j a ­
hon tarixiy taraqqiyoti jarayo n larig a ju d a k atta ta ’sir etganligi b i­
lan ham jah o n ilm ahli e ’tib o rin i o ‘ziga to rtib kelm oqda. Ay- 
tish m u m k in k i, 0 ‘zbekiston so‘zi tilga o lin g a n d a ja h o n n in g turli 
iqlim larida yashovchi h a r qanday in so n n in g ko‘z o ‘ngida q ad i- 
miy tarix gavdalanadi. Bugungi k u n d a ta rix n i nafaqat o 'rg an ish , 
balki uni ilm iy jih a td a n asoslangan dalillarga tayangan holda, 
tarixiy ja ra y o n la rn in g niohiyatini o c h ib berish d a haqqoniylik ta - 
m oyillariga asoslangan holda c h u q u r va a tro flich a tadqiq etish 
ham da eng to ‘g‘ri ilm iy x ulosalarni taq d im etish h a r b ir tarix ta d - 
qiqotchisi oldida turg an eng m u h im v azifalardan biridir.
0 ‘zbekiston Respublikasi Prezidenti Sh.M .M irziyoyev to m o - 
nidan im zolangan «Oliy ta ’lim tiz im in i yanad a rivojlantirish 
cho ra-tad birlari to ‘g‘risida»gi Q arori oliy ta ’lim tiz im in i tu b d an
tak om illash tirish , m am la k a tim iz n i ijtim oiy-iqtisodiy rivojlanti­
rish borasidagi ustuvor vazifalarga m os holda, kad rlar tayyor- 
lashning m a’n o -m a z m u n in i tu b d an qayta ko‘rib chiqish, xalqa- 
ro sta n d a rtla r darajasida oliy m alakali m utaxassislar tayyorlash 
uchun z a ru r sh aro itlar yaratishni k o'zda tutish bilan birgalikda 
bugungi kunda oliy ta ’lim n in g sifati va sam arad o rlig in i y u ksalti- 
rish borasida pedagoglar oldida k atta m as'u liy at tu rg an lig in i bel- 
gilab berdi.
Tarix, tarixiy haqiqat va uni ilm iy jih a td a n xolislik asosida 
o 'rgan ish, ayniqsa uni yosh avlodga yetkazib berish bugungi tarix
•ani oldida turgan eng d o lzarb m asalalard an biridir. 0 ‘zbekiston 
Respublikasi Birinchi Prezidenti I.A .K arim ov ta ’kidlab o 'tg a n i- 
dek, «M illatim iz tarix i haqidagi haqiqat y u rtim iz n in g fidoyi, 
° z yo'lidan, m aslagidan, so 'zid an q aytm aydigan fa r/an d la rig a
7

---

o ch ilish i lozim . B ilish im iz sh a rt b o lg a n sah ifalarn i q u n t bilan 
varaqlash h a m m a m iz u chu n ham qarz, ham farz»1.
Tarix va tarix iy jaray o n lar, siyosiy-tarixiy vaziyat u larn in g ro‘y 
berishidagi asosiy sabab va xususiyatlarini ilm iy jih a td a n tadqiq 
etish da h a r to m o n lam a ta h lil qilish tarixiy h aq iq atn in g yuzaga 
c h iq ish id a katta o m il sanalad i. A yniqsa, turli davrlarda yaratilgan 
tarix iy ilm iy a sarlard a m u allifla rn in g tadqiqot m asalalariga tu r- 
licha yondashuvlari va fikrlari, x u lo salarn in g turlichaligi, ularni 
ilm iy jih a td a n c h u q u r ta h lil qilish va tarixiylik, ilm iylik h am da 
xolislikka asoslanilgan eng to 4g‘ri x u losalarni ch iq arish b ug u n - 
gi kun tarixchi m utaxassislari oldida tu rg an m u h im vazifalardan 
sanaladi.
Bugungi k u nda tarix fani sohasida ta 'lim olayotgan tala- 
b a la r tarixga oid asarlard an foydalanish, ularn i ta h lil etish kabi 
o ‘zlash tirish uslublari, u lardan foydalanish sam aradorligin i bilish 
haqidagi tarix iy tadq iq o t uslublari va ilm iy -tarix iy haqiqatga eri- 
shish yo‘lla rin i anglashi lozim .
H ozirgi vaqtda tarix ch i m utaxassislarni tayyorlashda va ular­
n in g ilm iy tad q iq o t m alakasini sh a k lla n tirish d a tarix fan in in g
turli tadqiqot uslublari va yondashuvlari haqida yetarli bilim be- 
risli va u larn in g tarixiy tad q iq o tlar jaray o n id a to ‘g‘ri va ilm iy, tari- 
xiylikka asoslangan xulo salarn i chiqarishga yo‘naltirish bugungi 
kun tarix o 'q itish n in g asosiy vazifalaridan biriga aylandi. Bu bo - 
rada 0 ‘zbekiston R espublikasining B irinchi Prezidenti l.A .K a- 
rim ov nin g quyidagi fikrlari aloh id a ah am iy at kasb etadi: «Yo- 
m on tom oni sh u n d a k i, subyektiv fik r yuquvchan boMadi. C h u q u r 
ta h lil, m an tiq q a asoslan m ag an biryoqlam a fik r o d a m la rn i, eng 
avvalo, tarix o ‘q itu v ch ilarin i ch alg ‘itadi. U la r esh itg an larin i ha- 
qiqat shu ekan, deb o 'quvchilarga ham yetkazishadi. Faqat bahs, 
m u n o zara, ta h lil mevasi boMgan x u losalargina bizga to ‘g‘ri yo‘l 
k o'rsatishi m u m k in . Bu - b irin ch id an .