Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1


teri. Tarixni o'rganishda mafkurani, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy vazi-


bet95/269
Sana14.07.2022
Hajmi
#798689
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   269
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

teri. Tarixni o'rganishda mafkurani, ijtimoiy-iqtisodiy, siyosiy vazi-
yatga ta ’sir etgan omillar. Ikki karra subyektlangan bilim. Fikriar
xilma-xilligi. Tarix fanining kompleks xarakterliligi.
Tarixning fan yoki badiiy ijodning bir ko‘rinishi ekanligi 
borasida tarixchilar va faylasuflar o‘rtasidagi bahs va m unozaralar 
uzoq vaqt davom etib keldi. Keyingi fikrni asoslashga ko‘proq 
postmodernistlar moyillik bildiradilar. Tarixchilar esa ayrim hol- 
larda ssiyentistlar (tarixni fan deb hisoblovchilar) ham da antissi- 
yentistlar (tarixning ilmiy em asligini isbotlashga harakat qiluv- 
chilar) bilan munozaraga kirishgan holda, odatdagidek tarixiy 
tadqiqotlarni amalga oshiradilar.
H ar ikki qarashning orasida uchinchi bir qarash mavjudki, 
bunda tarixning fan ekanligi, biroq boshqa tabiiy va aniq fan- 
lardan alohida xususiyatlari bilan ajralib turishi ta ’kidlanadi.
Pozitivistlar tabiiy fanlar va g u m an itar fanlar m etodlari o‘rtasi- 
da prinsipial farqlar mavjud em as degan qarashdan kelib chiqqan 
holda o‘z qarashlarini ilgari suradilar. Bunda ular sotsiologi- 
ya fanini jamiyat qonuniyatlarining muvofiqlashtiruvchi sifatiga 
alohida urg‘u berib, tarix fanini ham «pozitiv* bilim berishga la- 
yoqatli deb hisobladilar.
N eokantchilar esa pozitivistlarga qarshi fikr bildirib, tarixning 
asosiy vazifasi qonuniyatlarni ochish emas, balki tarixni tash ­
kil qiluvchi alohida, individual, takrorlanm as hodisalarni o ‘rga- 
nishni taklif qildilar. M arksistlar esa jam iyatdagi bilish qonuni- 
yatlari g'oyasini ilgari surib, tarixni o'rganishga bo‘lgan boshqa 
qarashlarni soxtalashtirilgan ijtimoiy hodisalarni o ‘rganish deb 
hisobladilar.
XX asr oxirlarida ham tabiiy fanlar tadqiqot usullarining 
(matematik modellashtirish, tartibsizlik nazariyasi (xaos nazari-
121


yasi - biror-bir narsa yoki voqeaning turli aralash unsurlardan 
yoki aralash voqealardan kelib chiqqanligini asoslashga harak 
qiluvchi nazariya va boshqalar) tarix fani tadqiqotlarida ham 
q o 'llan ilish in ing qanchalik to ‘g‘riligi va sam ara berishi haqida 
bahs va m unozaralar davom etib keldi.
K.Yaspersning fikricha, tarix fanining eng m uhim savollari- 
dan biri bu - «aslida bu qanday sodir bo'lgan edi?» tarzida emas, 
balki, «biz aslida qanday holatdam iz (yoki qayerdamiz)?» tarzida, 
ya’ni, boshqacha so'zlar bilan aytganda, tarix bilim larining maq- 
sadi — bizning bugunim izni (aslim izni) aniqlashdir. Shundan ke­
lib chiqqanda tarix — bu zamonaviy m uam m olarni hal etishga va 
anglashga yo'naltirilgan qator hodisalar va jarayonlardir1.
«A nnallar m aktabi»ning eng yirik yutug'i Brodelning sivili- 
zatsiyalar va iqtisodiy jarayonlarga bag'ishlangan uch tom lik ki- 
tobi bo'lib, m uallif tom onidan unda jam iyat hayotining barcha 
sohalari yuzasidan um um lashtirilgan tadqiqot bajarilgan holda 
tarixiy sintez am alga o sh irild i2.
Brodel tarixiy geografiyani nazariy jihatdan asoslab berdi. G e- 
ografiya fani tarix faniga nisbatan yordamchi fan sifatidagi faoli­
yatini to 'x tatd i3.
R .A ronning fikricha, tarixiy bilish - bu mavjud bo'lgan, bo'lib 
o'tg an (voqea)larning rekonstruksiyasidir. Tarix - bu yagona va 
yaxlit jarayon bo'lib, u [tarix) insonni, uning fikrlashini tushuni- 
shi lozim. Tarixiy bilishning bir-biriga mosligi yoki aynanligi bi­
lish subyektiga, uning tafakkuriga bog'liqdir4.
R .A ronning tarixiy bilish haqidagi fikrining tarafdorlaridan 
biri tarixchi Pol Yen bo'lib, u ham tarix va tarixiy bilish haqida

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   91   92   93   94   95   96   97   98   ...   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish