Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1


T izim lilik (sktpm alilik) tamoyili — sistr.ma — тл я у у я п tarzdn


bet267/269
Sana14.07.2022
Hajmi
#798689
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   269
Bog'liq
Tarix fani metodologiyasi

T izim lilik (sktpm alilik) tamoyili — sistr.ma — тл я у у я п tarzdn
o 'zaro bog'lang an va b ir q ad a r yaxlitlikni tash k il etadigan 
elem entlar m ajm uyi. T arm o q , shoxobcha, birlik, b u tu n lik tashkil 
etuvchi n arsalar m ajm uyi. Tarix fanida um um iy yaxlit tarix iy ja - 
ray onlarn in g tark ib in i ta sh k il etuvchi tarixiy jarayonlar, voqealar, 
h o d isalar m ajm uyi.
X IX asrda tarix ch ilar jam iyatni, tarixiy voqealarni tizim li­
lik asosida (sistem alashtirib) o'rg ana boshlagan bo'lsalar, XX asr- 
ga kelib barcha fan lar tadqiqotlarida tizim lilik uslubidan foydala­
nish asosiy o 'rin tutib bora boshladi, bunda tadqiqot obyektiga 
sababiylik va kelib chiqishidagi ham da vazifaviy aloqadorligi xu- 
susiyatlaridan kelib chiqq an holda m urakkab tuzilm ali tizim sifa­
tida qaraldi.
Tipologiya — ta rix fanida tarixiy hodisalar va jaray o n larn i 
um um iy alo m atlari, jih a tla ri, m ohiyatiga qarab ilm iy asosda gu- 
ru h larg a ajratish, ta s n if (klassifikatsiya) qilish. T ipologik uslub 
tarix iy ja ra y o n la m in g m ohiyatiga asosan ta h lil q ilish d ir (I.K oval- 
chenko). Yana qarang: klassifikatsiya.
Tipologiyalash — tarix iy ja ra y o n la r va h o d isalarn i um u m iy alo - 
m atlariga asoslanib g u ru h la rg a , tu rku m larga ajratish. Yana q a­
rang: klassifikatsiya, tipologiya.
Uslub - qarang: m etod
Fan ta rix i — tarix fani ilm -fanga kashfiyotlar ro‘yxati sifati­
da em as, balki inson faoliyatining m ahsuli va ayni vaqtda jam iyat 
va m adaniy h ayo tnin g ajralm as b ir bo'lagi sifatida qaraydi. Ilm - 
fan ijtim oiy va m afkuraviy xususiyatga ega. Ayni vaqtda tarix- 
ch ilard an ilm -fa n n in g ilm iy b o 'lm ag an tafak k u r m ahsuli bo'lgan 
(astrologiya, alkim yo va boshq.) fanlarni ilm iy fan lar bilan ara- 
lashtirib y u bo rm aslik talab etiladi. Bu so h an in g tarixiy tadqiqot­
lari ja ray o n id a ilm -fan va jam iy at o 'rtasidagi aloq alar va bog'liq- 
likka alo hida e 'tib o r q aratilish i kerak.
312


F anlararo yondashuv — qarang: Tarix fan in in g boshqa fanlar 
bilan aloqadoriigi
Fanning metodologiyasi — fan n in g ilm iy tadqiqot kom ponent- 
Isrig;*. - tndaiaot obyektiga, tadqiqot predm eti va predm et tah lili- 
ga, tadqiqotning (yoki m uam m o ning ) vazifalariga, m azk u r qo'yil- 
gan m uam m oning yechim ini topish yoki tadqiqot oldiga qo'yilgan 
vazifalarning hal etilishida m u h im o 'rin tutuvchi va eng sam ara- 
li ham da m aqbul hisoblangan tadqiqot vositalari (m etodlari)ning 
um um iy xususiyatlariga, tadqiqot oldiga qo'yilgan vazifalarning 
hal etilishi jarayonida tadqiqotchi to m o nidan am alga oshiriladigan 
ishlar va tadqiqotlar bosqich lari n in g ketm a-ketligini shakllantirish 
kabi om illarga tavsif beradi. F an m etodologiyasining eng m uhim
vazifalaridan biri tadqiqot m u am m o sin in g qo'yilishi, ilm iy naza­
riyalar va tadqiqot p redm etin in g ta n la b olinishi va tartibga so- 
linishi, shuningdek, qo'lga kiritilgan ilm iy natijalarning ularning 
haqqoniyligi nuqtayi nazaridan tek shirilishi, ya’ni o'rganilayotgan 
obyektning o'rg anilishin i am alga o shirish sanaladi.
Fatalist - taqdirga ishonuvchi, taqdir, peshanaga yozilgani, 
qism atga bitilgani sod ir b o'lad i,d eb hisoblaydi, fatalistlar (tarix 
fanida) voqealar sodir bo'lishi m uqarrar, uni m uhokam a qilish 
maqsadga muvofiq em as, deb hisoblovchilar. F atalistlarning fikri­
cha, tarix o 'zin in g avvaldan m a’lum yo'lida g 'ild irab kelaveradi, 
unda h am m a narsa qonuniy va zaruriy, inson esa shiddat bilan so ­
d ir bo'layotgan bu jarayonda m ayda va arzim as p ay rahadir (ya’ni 
inson tarixiy jarayo nn ing sodir b o 'lish id a hech qanday rol o 'y n a- 
maydi va unga ta ’sir ko'rsata olm aydi) deb hisoblaydilar.
Feminizm — y unon m ifologiyasidagi adolat m a’budasi F em i- 
da nom i bilan ram ziy bog'lan g an bo 'lib , XX asrda ayollarning er- 
kaklar bilan teng huquqli bo 'lishi g'oyasi.
Xronologik uslub — v oq ealarning ketm a-ket so d ir bo'lishiga 
asoslangan, voqea va ho disalarn i xronologik ta rtib d a bayon qi- 
lishga yo'naltirilgan tarixiy tad qiqo t uslubi.
H ar b ir tarixchi to m o n id an q o 'llan ilib , tarixiy jaray o n larn in g
vaqt b o'y icha (xronologik) ketm a-k etlik d a o 'rganish im konini


ADABIYOTLAR
1. K arim ov I.A. Bizdan ozod va obod Vatan qolsin. - Т.: 
« 0 ‘zbekiston», 1996.
2. K arim ov I.A. Tarixiy xotirasiz kelajak yo‘q. - Т.: «Sharq». 
1998.
3. K arim ov I.A. O 'zbekiston m ustaqillikka erishish ostonasi- 
da. — Т.: «O 'zbekiston», 2011.
4. K arim ov I.A. Y uksak m a’naviyat — yengilm as kuch. — Т.: 
«M a’naviyat*, 2008.
5. M irziyoyev Sh.M . Buyuk kelajagim izni m ard va olijanob 
xalqim iz bilan birga qu ram iz. - Т.: «O'zbekiston», 2017, 488 
bet.
6
. Mirziyoyev Sh.M . Erkin va farovon, dem okratik O 'zbekis­
ton davlatini birgalikda barpo etam iz. — Т.: «O'zbekiston», 2016, 
56-bet.
7. Mirziyoyev Sh.M . Q onun ustuvorligi va inson m anfaatlarini 
ta ’m inlash - yu rt taraqqiyoti va xalq faravonligining garovi - Т.: 
«O'zbekiston», 2017, 48-bet.
8
. Mirziyoyev Sh.M . Tanqidiy tahlil, q at’iy tartib intizom va 
shaxsiy javobgarlik — h ar bir rahbar faoliyatining kundalik qoida- 
si bo'lishi kerak. - Т.: «O'zbekiston», 2017, 104-bet.
9. «Pedagogik kadrlar tayyorlash: tarixiylik, zamonaviylik, 
istiqbol» respublika ilm iy-am aliy konferensiyasi materiallari. — 
Т.: 2015-yil.
10. «O 'zbekiston m illiy ensiklopediyasi». Davlat ilmiy nashri- 
yoti, 2004, 
8
-jild. 274-b.
11. Abu Rayhon Beruniy. 100 hikm at. — Т.: Fan. 1993.
12. Abu Rayhon Beruniy. Taniangan asarlar. Qadimgi 
xalqlardan qolgan yodgorliklar. - Т.: Fan. 1968.
13. Abu Rayhon Beruniy. Taniangan asarlar. H indiston. - Т.: 
Fan. 1968.
14. A bulg'ozi Baxodirxon. «Shajarai turk». — Т.: «Cho'lpon»
1992.
316


15. Aytmatov C h., Shoxonov M. Qoyada qolgan ko‘z yosh- 
lar. / Hokimiyat va m a’naviyat yoki podshohlar, xonlar, qirol- 
lar, prezidentlar faoliyatiga bir nazar. - «Jahon adabiyoti» ju rn a-
li, 1997-yil, №1. 7-56-bb.
16. Aliyev Z. M ahm udxo‘ja Behbudiy. — Т., 1994.
17. А лимова Д.А. И стория к ак история, история как 
наука. T.I. И сторическое сознание. — Т.: «Узбекистон». 
2008.
18. А лимова Д.А. И стория как история, история как 
наука. Т.П. Ф еномен дж адидизм а. — Т.: «Узбекистон». 2009.
19. Аристотель. С очинения: В 4 т. — М., 1984. Т. 4.
20. Asqarov A. O 'zbekiston m ustaqillik sharoitida tarix 
fanining vazifalari. «O 'zbekistonda ijtimoiy fanlar», 1992-yil, 
7-8-sonlar.
21. Atadjanov Sh., Ilxomov Z., Ishquvvatov V., Allayeva N. 
O 'zbek xonliklari tarixshunosligi. — Т.: Yangi asr avlodi. 2011.
22. А ф анасьев Ю .Н. И стория п роти в эк л ек т и к и . М. 
1980.
23. Барг М.А. «И сторическое время»: методологический 
аспект / / Новая и новейш ая история. 1990. № 1. С. 66—67.
24. Баринова Е.П ., И поллитов Г.М., Бобкова Е.Ю. 
Основы теории и методологии исторической науки: Учебное 
пособие в схемах. — М.б 2010
25. Бибиков 
Т.Н., 
Бибикова 
Л.В. 
М етодология 
современной истории: историограф ический очерк. — М.: 
Ф онд современной истории, Издательство М осковского 
университета, 
2011
. 208.
26. Блок М. «Апология истории или ремесло историка».
- М., 1973.
27. Бродель 
Ф. 
И стория 
и 
общ ественные 
науки.
И сторическая деятельность / / Фи.плллфия и метопопогия 
истории. Благовещ енск, 2000. С. 133.
28. Вен П. К ак пи ш ут историю: опы т эпистемологии. -
М ., 2003.
317


beradi. Biroq bunda e ’tiborga molik faktlarni diqqatdan chetda 
qoldirm aslik kerak. Ayrim hollarda, ya’ni tarixchilar tom onidan 
ayrim d alillam in g (faktlarning) m azkur tizim ga jalb eta olm agan 
hollarida tarixiy jarayonning tavsifidagi noaniqlikka yo‘l qo'yili- 
shi m um kin. Bu uslubning bir ko‘rinishi muammoviy-xronologik 
uslub bo‘lib, yirik tadqiqot mavzusini tadqiqot jarayonida bir ne­
cha qismga bo‘lib, ularning har biri bo'yicha alohida xronologik 
jih atd an ketm a-ketlikda tadqiqot amalga oshiriladi.
Xronologiya — (yunon. xronos — vaqt, logos-tushuncha, bi- 
lim; vaqt haqida tushuncha) qadimgi xalqlar orasida va m am - 
lakatlarda am alda bo'lgan yil hisobi va taqvim ni o'rganuvchi so­
ha. M uayyan bir vaqtdan boshlab tarixni hisoblab borish haqidagi 
fan, voqealarning tarixi, vaqti ketma-ket ko'rsatib tuzilgan jadval 
yoki yozilgan ro'yxat.
Abu Rayhon B eruniyning «Osor ul-boqiya* («Qadimgi 
xalqlardan qolgan yodgorliklar*) nomli asari turli taqvim larni 
o'rganishga bag'ishlangani uchun Yevropada «Xronologiya* nomi 
bilan m ashhur.
Harbiy tarix - tarix fanining eng qadimiy tarmoqlaridan biri- 
dir. Hatto «tarixning otasi* Gerodot va boshqa antik davr tarixchi­
lari ham qadimda sodir bo'lgan urushlar haqida alohida va ko'plab 
m a’lumotlar yozib qoldirganlar. XVIII asrdan boshlab esa harbiy ta­
rix harbiy to'qnashuvlar tarixi sifatida rivojlana boshladi. XIX asr oxiri
— XX asr boshlaridan boshlab, urushlar xususiyatidagi yuzaga kel- 
gan o'zgarishlar ta’sirida harbiy tarix sohasida nafaqat harbiy soha- 
ga aloqador masalalaming o'zinigina, balki jamiyat taraqqiyotiga alo- 
qador masalalar o'iganila boshlandi. Ikkinchi jahon urushidan so'ng, 
harbiy tarix fani sohasi tarkibiga urushayotgan mamlakatlar va dav- 
latlarning ijtimoiy-iqtisodiy tarixini o'iganish sohalari ham qo'shildi. 
Hozirgi vaqtda harbiy tarix predmeti birmuncha kengroq tusda, ya’ni
''ufuoli Vu juMujul'' 
v^u DC 11D) ayrim УмЦИъИ**!*! iiai

Download

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   261   262   263   264   265   266   267   268   269




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish