Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

pirik bilish va nazariy b ilishni alohida ajratib ko'rsatadi.
Em pirik bilishda tarixiy hodisalarni bilish anglansa, nazariy
bilishda tarixiy voqelikn ing m ohiyati ochiladi va nazariy bilim
shakllantiriladi. B ilishni bunday tarzda ajratilishi shartli ravish­
da b o ‘lib, tarixchinin g tadqiqot am aliyotida ular aralashib ketadi,
ya’ni birinchi holatda tarixchi nazariy bilim larsiz tadqiqotga yon-
dasha olm asa, ikkinchi holatda empirik m ateriallarsiz tadqiqot-
ni am alga oshira olm aydi. Biroq shu narsa aniqki, ikki holatga
ham m e ’yordan ortiq m oyillik bildirish, ya’ni um um lashtirish-
ga im kon bermaydigan va um um iy xulosalarning chiqarilishini
toMaqonli ta’m inlay olm aydigan faktlar hamda dalillarni yig‘ish
va ularni tadqiqotga jalb qilish sifatida empirik yo‘lni tanlash yoki
aksincha, tarixiy dalillardan ajralib qolgan holda sotsiologik tahlil
yoMi bilan tadqiqotga yondashish tarixiy tadqiqotning aham iyati-
ni pasaytirib yuborishi m um kin.
Tadqiqotning m aqsadidan ham da mavjud ilm iy farazlardan
kelib chiqqan holda em pirik darajada tarixiy voqelikning hodi­
salar ko‘lam i, ilm iy dalillarni aniqlashtirish va tizim ga solish
aniqlanadi. Bunda tarixiy tadqiqotdagi faktlar va dalillar o'zi-
ga xos xususiyatga va m azm unga ega bo‘ladi, biroq keyingi ja­
rayonlar uchun m os kelm asligi m um kin. Tarixchi o ‘z ixtiyori-
da boMgan m a’lum otlarni u yoki bu ilm iy kategoriyalarga yaqin
keltirgan holda tasniflab chiqadi, tarixiy voqelik, hodisalar va
jarayonlarni ifoda etuvchi dalillar va faktlarni aniqlaydi. Em ­
pirik dalilar tizim ga solin ad i, taqqoslanadi, qiyosiy tahlil etila­
di. B ilish obyektini o'rganish uchun dalillar tizim i zarur bo'ladi
va bunda dalillar tiz im in in g taxm iniy ta’m in otin i, m anbalarini

---