Metodologiyasi o z b e k I s t o n r e s p u b L ik a s 1

1 Tarix falsafasining nazariy asoslari. 81-b.
136

---

t 
q a n c h a
ko‘p bo'lsa, shuncha yaxshi, biroq m uhim boMmagan
.u.>.nivati kam b o is a n m a’lum otlar tadqiqotchi to m on id an
va пП
”“ц1
^
„
1
оп»ь ularni asosiv m a’lum otlardan airatib qo‘yish maqsadga
ivnfindir Bundan axborotnine vetarliliei masalasi kelib chiqa- 
di va biilarning ham m asi m anbalarning tahlili va tadqiqoti ja ra ­
yonida e’tiborga olinishi lozim.
I.K ovalchenkoning 
ta ’kidlashicha, m anbaning yuzaga kelish 
j a r a y o n i n i n g
o‘zi axborotlashish va axborotlashtirish jarayonidir. 
Manbaning yaratuvchisi yoki tarixnavis m anbani yozish jarayoni­
da aniq maqsadni qo‘yadi va bir qator vazifalarni amalga oshira- 
di. Manba m uallifining o ‘zi voqelikning bir qismidir. Yaxshi yoki 
yomon m anbalar bo'lm aydi, b u lar tadqiqotchining tahlilga yon- 
dashuvi va qo'llayotgan tadqiqot m etodlarining samaradorligiga 
bog‘liqdir.
Har qanday manba ikki tom onlam a axborot tashuvchi xusu- 
siyatiga ega hisoblanadi. Birinchidan, m uallifning tafakkuri va 
ongi mahsuli sifatida biz tadqiqot obyekti haqida m a’lumotga 
ega bo'lam iz, ikkinchidan, m anbalar axborot beruvchi subyekti- 
ni belgilaydi.
Statistikaga manba sifatida baho berar ekan, I.Kovalchenko 
manbalardan statistikaga oid ajratib olingan har qanday m a’lumot 
axborotning yo‘qotilishiga olib keladi.
M anbalarning eng qim m atlisi dastlabki m a’lum otlar yoritib 
berilgan manbalar, ya’ni birlamchi manbalardir.
Abu Rayhon Beruniyning qayd etishicha, «xabar xabarchilar 
sababli rost va yolg‘on tusini oladi*1.
Har qanday manbada o ‘tm ish taassurotlari va voqealarning 
tafsilotlari saralangan holda qayd etilishi tabiiydir. Bunda vo­
qealarning to'laqonli tafsilotlari haqidagi tasavvurlar cheklanadi, 
bunday holatda tarixchi yoki tadqiqotchi umidsizlikka tushm as- 
dan, manbalardagi axborotlarning tugallanm asligiga e’tibor qa-