Metodikasi kafedrasi mavzu: abu rayhon beruniyning ilmiy

Kurs  ishining  hajmi:  Kurs  ishi  kirish,  2  bob,  5  paragrif,  xulosa  va  adabiyotlar 

ro’yxatidan iborat.  

 

 

 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

5 

 

І BOB. ABU RAYHON BERUNIYNING ILMIY IZLANISH DAVRI

 

1.1 

Abu Rayhon Beruniyning m`rifiy qarashlari 

O`rta asrning buyuk qomusiy olimi, beqiyos aql-zakovat sohibi Beruniy fanlarning va 

ijtimoiy  hayotning  juda  ko`p  jiddiy  muammolarini  to`g`ri  hal  qilib,  shular  asosida  ko`plab 

ilmiy  asarlar  yaratgan  ulkan  donishmanddir.  U  falsafa,  ijtimoiyot,  tarix  va  boshqa 

fanlarning rivojlanishiga katta hissa qo`shgan. 

Abu Rayhon ibn Ahmad Beruniy 973-yilda O`rta Osiyoning yirik madaniyat markazi ― 

Xorazmning Kot (hozirgi Beruniy shahri) atrofida tug`ildi. U o`z yurtida tahsil ko`rgan. Bir 

necha  tillarni  va  falsafa,  falakiyot  ilmi,  matematika  fanlarini  mukammal  o`rgangan, 

botanika, mineralogiya va boshqa tabiiy fanlarga ham qiziqqan. Beruniy Markaziy osiyolik 

buyuk matematik va falakiyotshunos olim Abu Nasr Ibn Iroqni ustoz deb bilgan. U yoshlik 

chog`idanoq fanda, ayniqsa, falakiyot ilmida katta muvaffaqiyatlarga erishgan. Masalan, 16 

yoshida mustaqil holda falakiyotshunoslikka oid kuzatishlar olib brogan va ma`lum natijaga 

erishgan.  21  yoshida  esa  o`zi  yasagan  asbob  yordamida  ekliztikaning  ekvatorga  og`ish 

burchagini aniqlagan. Beruniy Xorazm tili bilan birga, arab, sug’d, fors, suryoniy, yunon 

ibroniy  tillarini,  hatto  qadimgi  hind  tili  sanskritni  ham  o’rgangan.  U  yunon  klassik 

ilmi,  astronomiya,  falsafa,  geografiya,  botanika,  matematika,  geologiya,  tarix, 

etnografiya, filologiyadan ham chuqur bilim oladi. 

Beruniy  yirik  olim  Abu  Nasr  ibn  Iroqdan  Evklid  geometriyasi,  Ptolemeyning 

astronomik ta`limotlaridan dars olgan. 

Bundan tashqari, o’zidan oldin o’tgan Muhammad Xorazmiy, geografiya olimi Abul 

Abbos,  Ahmad  Farg’oniy,  Marvaziy,  Javhariy,  Abu  Nasr  Forobiy,  Abul  Vafo  Juzjoniy, 

seyistonlik  Abu  Said  as-Sijiy,  Abu  Muhammad  Hamid  Xo’jandiy  va  boshqalarning 

asarlarini mustaqil o’rganadi. 

995-yilgacha  Beruniy  astronomiya,  geografiya,  geodeziyaning  amaliy  masalalarini  hal 

etish  bilan  birga,  Sharqda  birinchi  bo`lib  globus  yasadi  va  astronomiyaga  oid  bir  necha 

kitob  yozdi  («Kartografiya»,  «Globus  yasash  kitobi»,  «Yerdagi  joylarning  uzunlama  va 

kenglamalarini aniqlash haqida maqola» va boshqalar). 

Beruniy hali yosh olim bo’lishiga qaramay, Kotda 994-995-yillari astronomik asboblar 

ixtiro qilib kuzatishlar o’tkazgan. 

PDF created with pdfFactory Pro trial version 

www.pdffactory.com

---

6