Metodik talablar

O‘z-o‘zini tekshirish uchun savollar: 

1.

 

Changlanish nima? 

2. Qaysi o‗simliklar shamol yordamida chaglanadi? 

3. Qachon o‗simliklarda о‗z-o‗zidan changlanish bo‗ladi? 

4. Sun‘iy changlash deb nimaga aytiladi? 

 

22-laboratoriya mashg’uloti 

To‘pgullarning tuzilishini o‘rganish 

 

 

Dars maqsadi:

 To‗pgullarning tuzilishi va xillarini o‗rganish. 

Kerakli  jihozlar:

  Turli  tipdagi  to‗pgullarning  gerbariylari,  rasmlar  va  tabiiy 

to‗pgullar. 

Nazariy  tushuncha.

    Tо‗pgullar  klassifikasiyasini  о‗rganish  maqsadida 

xilma-xil tо‗pgullardan namuna olib, lupa bilan sinchiklab kо‗riladi va ular qaysi 

tur xiliga mansub ekanligi aniqlanadi. 

Bitta gul bandida bir nechta gul joylashib, hammasi uchun umumiy bо‗lgan 

о‗rama gulyonbargchali gullar 

tо‘pgul

 deb ataladi. Tо‗pgul о‗simliklarga nisbatan 

yakka  gullilar  juda  oz  miqdorda  uchraydi.  Masalan,  lola,  kо‗knori,  piyon, 

magnoliyaning  guli  yakka  gul.  Tо‗pgullarning  kelib  chiqishi  biologik  jihatdan 

katta  afzallikka  ega.  Masalan,  gulning  changlanishi  uchun  birmuncha  qulayligi, 

hashoratlarni  jalb  etadigan  bо‗lishi,  о‗tkir  hidliligi,  tо‗pgul  ichidagi  gullarning 

birin-ketin ochilishi va boshqalar.

 

 

Tо‗pgullar  ikki  xil:  monopodial  shoxlanuvchi  va  simoz,  ya‘ni  simpodial 

shoxlanuvchi bо‗ladi (29-rasm). 

Botrik  tо‗pgullar  monopodial  shoxlanuvchi,  asosiy  о‗q    qismi  gul  bilan 

tugamaydigan  noaniq  gullarni  о‗z  ichiga  oladi.  Bu  gruppaga  kirgan  gullarning 

rivojlanishi  akropetal  bо‗lib,  pastdan  yuqoriga  tomon  asta-sekin  ochilib  borishi 

bilan xarakterlanadi. Bu gruppaga quyidagi tо‗pgullar misol bо‗ladi 

1. Shingil - tо‗pgulning markaziy о‗q qismida kо‗plab gullar kichik boshlari 

bilan joylashgan bо‗ladi (shirach, akatsiya, sholg‘om va boshqalar). 

2. Boshoq - markaziy о‗q qismiga bir necha gul birin-ketin bandsiz holatda 

joylashgan bо‗ladi (zubturum). 

3.  Sо‗ta  -  tuzilishiga  kо‗ra  markaziy  о‗q  qismi  yо‗g‘onlashib,  etli  bо‗lishi 

bilan boshoqdan farq qiladi (makkajо‗hori). 

4.  Qalqoncha  -  gul  bandining  ikkinchi  tartiblari  bir  xil  tartiblilari  bir  xil 

uzunlikda bо‗lmaganligi sababli barcha tо‗p gullari bir tekis joylashadi. Natijada 

qavariq tuzilgan bо‗ladi (oqbosh va sariqboshda). 

---

59 

 

5. Oddiy soyabon - markaziy о‗q qismi qisqarib, barcha gul bandlari deyarli 

bir xil uzunlikda bо‗ladi. Shu sababli hamma gullar bir tekisda joylashadi (piyoz, 

olma, olchada). 

6. Boshcha  -  markaziy  о‗q  qismi  qisqargan, ikkinchi  tartiblarni  ham  qisqa, 

gullari bandsiz, zich, bir-biriga taqalib joylashgan (sebarga, bedada). 

7.  Savatcha  -  markaziy  о‗q  qismi  kengaygan,  shakli  likopchasimon,  cheti 

о‗rama barglar bilan qoplangan, ichkari qismida kо‗plab bandsiz gullar joylashgan 

bо‗ladi (kungaboqar, sachratqi, bо‗takо‗z).