Metodik talablar

 

11-laboratoriya mashg’uloti  

Ildizning morfologik tuzilishini o‘rganish  

 Darsning  maqsadi:

  Ildizning  uzunasiga  kesmasi-ildiz  zonalarini  hamda 

ildizning  ko‗ndalang  kesmasi  asosida  ildizning  birlamchi  anatomik  tuzilishini 

o‗rganish. 

Kerakli jihozlar va materiallar:

 Mikroskop, buyum va qoplag‘ich oynalar, 

makkajo‗xori,  bug‘doy  ildizining  bo‗laklaridan  kesib  tayyorlangan  preparatlar, 

floroglyutsin va xlorid kislota eritmasi rasmlar, jadvallar. 

Nazariy  tushuncha:

  Ildiz  yuksak  o‗simliklarning  vegetativ  organi 

bo‗lib,  tuproq  ostida  joylashgan.  Ildiz  morfologik  bo‗gim  oraliqlariga 

bo‗linmagan, bargsiz bo‗lib, ildiz qini bilan  o‗ralgan apikal meristemaga ega. 

Shu bilan u poyadan farq qiladi. Ildizning funksiyasi xilma-xil: 

1.  O‗simliklarni  tuproqqa  mustahkam  biriktirib  turadi,  ularni  suv  va  unda 

erigan mineral modddalar bilan ta‘minlaydi. 

2. Ildizda turli organik moddalar  sintezlanadi. 

---

33 

 

3.  Turli  organik  moddalar  ildizda  zapas  holda  to‗planadi.  Ildiz    vegetativ 

ko‗payish  organidir.  Tuproq  unumdorligini  oshirishda  ildizning  roli  katta.  Ildiz 

hayot  protsessida o‗zidan turli  organik kislotalar,  boshqa turli  moddalar  ajratadi. 

Bu  moddalar  tuproq tarkibidagi  murakkab  organik  moddalarni eritib,  o‗simliklar 

yaxshi  o‗zlashtirishga  imkon  yaratadi.  Ildizlar  kelib  chiqishiga,  shakliga  ko‗ra 

xilma-xil  bo‗ladi.  Kelib  chiqishiga  ko‗ra  asosiy,  yon  va  qo‗shimcha  ildizlar 

bo‗ladi. 

Asosiy  ildiz  urug‘dan  o‗sadi.  Urug‘dan  o‗sgan  murtak  ildizcha 

vertikal  holatda  bo‗lib,  o‗sib  tuproqqa  chuqur  kiradi.  Asosiy  ildizlarning 

tarmoqlanib o‗sishidan yuzaga kelgan ildizlar yon ildizlardir. 

Poya,  barg,  ildizpoya  va  o‗simliklarning  boshqa   organlaridan 

o‗sib chiqqan ildizlar qo‗shimcha ildizlardir.  Ko‗pgina o‗simliklarning yer usti 

organlari  yerga  tegib  tursa,  qo‗shimcha  ildiz  chiqaradi,  buni  tok,  malina, 

smorodina,  na‘matakda  kuzatish  mumkin.  Qo‗shimcha  ildizlar  ham  tuproqqa 

kirib, asosiy ildiz vazifasini bajaradi. 

Asosiy,  qo‗shimcha  va  yon  ildizlar  yig‘indisi  ildiz  sistemasini  hosil 

qiladi. Ildizlar shakliga ko‗ra ikki xil: o‗q ildiz va popuk ildiz bo‗ladi. 

O‗q  ildiz  urug‘  murtagidan  o‗sgan  asosiy  ildizdir.  U  yaxshi  rivojlangan 

bo‗lib,  yon  ildizlarga  qaraganda  baquvvat  bo‗ladi  va  ildizning  asosiy  o‗qini 

tashkil  etadi.  Ildiz  uchidan  o‗sadi.  Iddizlar  uchida  nozik  meristema 

to‗qimalaridan  tuzilgan  o‗sish  konusi  joylashgan.  Ildiz  o‗sish  konusining 

tuzilishini  bug‘doy  maysasi  ildizida  yoki  piyoz  ildizining  o‗sish  konusidan 

tayyorlangan preparatdan o‗rganiladi.  

Ildizda ildiz qinchasi, o‗suvchi, bo‗linuvchi, so‗ruvchi va o‗tkazuvchi qismlar 

mavjudligi qator adabiyotlarda keltirilgan (17-rasm).