Ma’lumki, marten pechlarida va konvertorlarda olingan po’latlarning pech gazlari bilan birmuncha ko’proq to’yinganligini, ko’p legirlangan asbobsozlik va maxsus xossali po’latlar olishning cheklanganligi tufayli yanada takomillashgan usullar ustida izlanishlar olib borish XIX asr oxiri XX asr boshlarida elektr pechlarda po’lat olish usulinining yaratilishiga olib keldi. (Rossiyada dastlabki elektr pech 1909 yilda Obuxov zavodida qurilgan.)
Elektr pechlar tuzilishining oddiyligi, turli muhitlarda va vakuumda ishlay olishi, temperaturasining yuqoriligi va oson rostlanishi, arzon shixta materiallardan yuqori sifatli uglerodli, ko’p legirlangan va maxsus xossali po’latlar olish imkonini berdi.
Po’lat ishlab chiqarishda foydlaniladigan elektr pechlarni ikki asosiy gruppaga ajratish mumkin:
1. elektr yoy pechlar;
2. induksion elektr pechlar.
Elektr pechlarini qo’llash sohalari. Po’lat ishlab chiqarishda eng keng tarqalgan pechlar bu bevosita qizdiradigan yoyli va induksion tigelli pechlardir. Po’latni vakuum yoyli va induksion pechlar elektr shlak qayta eritish plazmali pechlarda po’lat ishlab chiqarish ham keng tarqalmoqda . Ferroqotishma va cho’yanni ishlab chiqarishda asosan aralashma yoyli va qarshilik isitish usullari qo’llaniladi.
Ferroqotishmaning tozalashga esa po’lat eritishga qo’llagan yoyli bevosita qizituvchi pechlar qo’llaniladi. Induksion tigelli pechlardan cho’yanni qayta eritishga rangli metallar va ularning qotishmalarini eritishga qo’llaniladi. Plazmali induksion pechlar maxsus sohalarda qo’llaniladi. Masalan, yarim o’tkazgich materialli zonali eritishda, lekin bu pechlar katta ishlab chiqarishdagi sarfdorlik bilan ajarlib turadi. Bevosita qizituvchi qarshilik pechlar metallurgiyada kam qo’llaniladi. Masalan, elektrodlarni grafitlashda. Bundan istisno shlak qayta eritish pechlar qaysiki po’lat va bir qancha qotishmalarni olishda qo’llanadi. Bilvosita qizitadigan qarshilik pechlar metall va qotishmalarning termik qayta ishlash, yengil metalni eritish, rangli metallurgiyaning metallurgiyasida keng qo’llanadi. Bunda eritish pechlarning quyidagi afzalliklari asos qilib olingan: oddiy va aniq haroratni boshqarish jarayoni mexanizatsiya va avtomatizatsiya qilish, metallni o’ta kuyishidan saqlash va boshqalardir. Qaynab turgan pechlar o’zi bilan induksion pechni bir turi bo’lib magnit yordamida suyuq metallni ko’tarib turib pechlarni dov-ni saqlashda ajralib turadi. Bunda pechlar asosan yengil metallar olishda qo’llanadi. Bu pechlarning asosiy afzalligi bu olinayotgan metallni tozalayotganda chunki bunda metall pechni futerovkasi bilan qo’shilmasidir. Vakuumli pechlar faqat po’lat va qotishma olishga emas, boshqa maqsadga ham qo’llanadi. Masalan, qiyin eriydigan metallni olishda va boshqa metallurgik jarayondir. Vakuum pechlarni qo’llash hozirgi zamonda keng tarqalmoqda, chunki bu jarayon toza metall olishda ko’mak beradi.2 Optik qizitish usullari asosan nurdan foydalanib metallni eritishga yo’naltirilgan. Masalan, oftob metallurgiyasi lazer usuli va boshqalar. Bu usul isitish manbaini yuqori tozaligi bilan ajralib turadi va asosan toza metall olishda qo’llanadi.
Eritish pechlarni belgilash va ularning tuzilish konstruksiyasi
MDX da eritish pechlarning belgilashda quyidagi turi qabul qilingan.
Birinchi harf pechning turi: D-yoyli; I-ind; C-qarshilik; P-xom ashyoning tiklanish pechi; SH-eritish shlak pechi.
Eritish pechlarga ikkinchi harf ishlab chiqarilgan metallni belgilaydi: A-alyuminiy va ularning; B-bronza; V-Mg; D-Mo; K-Zr; L-latun; M-mis va ularning quymalari; H-Nb; O-qalay, qo’rg’oshin babbit; P-W; C-po’lat va qiyin eriydigan eritmalar; T-Ti va shlaklar; X-Ta; U-rux; CH-cho’yan.
Uchinchi harf pechning asosiy konstruktiv ajralib turadigan xususiyat belgilab po’lat erituvchi yoyli pechlar: P-pech (3) aylanuvchi quvvat; B-chiqadigan pechning kojuxi; induksion pechlarga: K-kanalli; T-tigelli.
Qarshilik pechlarga: T-tigelli; K-kamerli; B-doira shakldagi.
Vakuum, yoyli va induksion pechlarga:
B-vakuum; elektron nurli pechlarga: P-erituvchi.
Oxirgi harfdan keyingi raqamlar pechlarning tonnadagi hajmi belgilanadi. Qarshilik pechlari uni asosiy konstruktiv ajralib turadigan xususiyatlari ishlab chiqarishdagi hajmni xaroratlari, ularning tax ishchi τ0 ni va boshqa xususiyatini hisobiga olgan holda murakkab belgilash sistemasi qo’llanadi.
Po’lat va ferroqotishmalar ishlab chiqarishga mo’ljallangan bir qancha pechlarning keltiramiz:
EYPE-100 – hajmi 100 tonna bo’lgan aylanuvchi quvvati EE Pech.
IST-1 – hajmi 1 tonna bo’lgan induksion tigelli po’lat erituvchi pech;
ICHT-6 – hajmi 1 tonna bo’lgan induksion cho’yan erituvchi tigelli pech.
Boshqa kerak bo’lgan ma’lumotlari maxsus adabiyotda keltirilgan bo’lgan.
