Metallurgiya asoslari

Berilgan: T — 298 K; m, = 2 • IO^-4 m³; m₂ == 0,368 10^-3 kg;
= 74630 Pa.
Noma’lum: M = ?
Yechish. 1) eritmadagi mochevinaning massasi hisoblanadi:
M = 0,368 10^-3: 2 *10^-4 =1,84 • 10^-3kg
2) dan moddaning molekular massasi hisoblanadi:


4-misol. 273 K da 2,53 – 10⁵ Pa osmotik bosim hosil qilish uchun 1 m³ eritmada qancha noeiektrolit erigan holatda bolishi mumkin?
Berilgan:T = 273 K; =2,53 • 10⁵ Pa; R = 8,314 J/ (mol*K).
Noma’lum:n = ?
Yechish: = n • RT dan

5-misol. I mol saxaroza eritmasining osmotik bosimi 303 K da 27,7*10⁵ Pa ga teng suvning zichligi 1000 kg/m³ va bug’ bosimi 0,0438*10⁵ Pa ligini hisobga olib, eritma ustidagi bug’ bosimini aniqlang.
Berilgan: = 27,7*10⁵Pa; T=303 K; R=-1000kg/m³
Noma’lum: V = ?, P = ?
Yechish: 1) V=
2) dan eritma ustidagi bug’ bosimi
hisoblanadi.

27,7 • 10⁵ = -3218,904*10⁵lgR + 3218,904*10⁵*3,6415
27,7 • 10⁵ = 11721,638*10⁵=-3218,904*10⁵*3,6415

R=0,56*10⁵Pa.

8-Amaliy mashg’ulot
Suyultirilgаn eritmа аsоsidа mаsаlаlаr yechish.
Ma’lumki, har qanday suyuqlik ustidagi bosim deyilganda lining to'yingan bug¹ bosimi tushuniladi. Suyuqlikning io'yingan bug’ bosimi benlgan haroiatda o’zgarmas kattalikdir. Harorat ko'tarlishi bilan har qanday moddaning to'yingan bug¹ bosimi ortadi. Bunga sabab, awalo, harorat ko'tariiishi bilan molekulalar harakatining o‘rtacha kinetik energiyasi ortishi va natijada suyuqlik molekulalanmng o’zaro tonishish ku- chini yengib, suvuqlikdan ajraladigan va bug'ga o'tadigan molekulalar sonining ko‘payishidir. Ikkinchidan. bug'lanish endotcrmik jarayon, va'ni u issiqlik yutilishj bilan boradi. shu sababli harorat ko‘tarilganda io'yingan bug⁴ -bosimi ortadi. Bu fikrlar, asosan, sof eruvchilar bilan to’g’ri keladi. Eritma ustidagi bug’ bosimi esa harorat bilan bir qatorda shu eritmadagi erigan moddaning miqdoriga ham bog'liq bo’ladi. Erituv- chining eritma ustidagi to’yingan bug* bosimi toza erituvchining ustidagi bug’ bosimidan doimo kichik bo*ladi. Eritmaning konsentratsiyosi qancha yuqori bo‘lsa. uning ustidagi bug* bosimi shil^ha kichik bo’ladi. Chunki konsentratsiya ortgan sari eritmaning hajm birligida erituvchi­ning miqdori kamayib boradi.
Fransuz olimi F.M. Raul kam uchuvchan moddalarning suyultirilgan erit malari uchitn quyidagi qonunni kashf etdi: erituvchining suyultiritgan eritma ustidagi io’yingan bug* bosiraining nisbiv pasayishi engan mod­daning molar q ismiga teng.
Ideal eritmalardagi komponent H ning bug’ bosimi eritma haroratida toza komponent bug^’ bosimining eritma tarkibidagi komponentning mol qismi x H, ga ko’paytirilganiga teng:
R_H = P⁰_H * x_H (5.5)
Eritmaning bug' bosimi uning molar qismiga to’g'ri mutonosibligi RaulShutting uchun (5.5) Raul qonunining matematik ifodasi deyiladi.
Binar, eritmalar uchun yuqoridagi formula quyidagicha yoziladi:
R_H = P⁰_H(1 – x₂) (5.6)
bunda, R_H – erirma ustidagi erituvchining bug’ bosimi;
P⁰_H - toza erituvchi ustidagi bug’ bosimi;
X₂ - erigan moddaning mol qismi;
1 – x₂ = - erituvchining mol qismi.
Ko’pincha Raul qonuning qiymati binary eritmalar uchun quyidagicha ifodalanadi:
(5.7)
Bunda: shuni (5.7) ga qo’yilsa, (5.8)
_{kelib chiqadi} (5.9)
_Yoki qilib yozish mumkin (5.10)
Bunda, n₂ – erigan moddaning mol sonlari, gat eng bo’ladi.
_n1 – eruvchining mol sonlari _{ga teng bo’ladi formuladagi n2va n1 larning qiymati qo’yib chiqilsa,
bo’ladi. (5.11)
(5.11) formula yordamida eritma va erituvchining bug’ bosimlari ma’lum bo’kganda eritmaning tarkibini, eritmadagi komponentlardan birortasini molecular massasini ham aniqlash mumkin.
MASALALAR YECHIMLARIDAN NAMUNALAR
1-misol. 250C da toza suv bug’ bosimi 3167,73 Pa, shu haroratda 20% glyukoza eritmasining bug’ bosimi qanday bo’ladi? Glyukozaning molecular massasi M(C6H12O6) = 180g/mol.
Berilgan: m2 = 20%; M2 = 180; m2 = 80; M1 = 18
n2 = 20/180 = 0,11 mol; n1 = 80/18 = 4,44 mol; P0 = 3167,73 Pa.
Noma’lum: R = ?
Yechish. (11.V) formuladan eritmaning bosimi R hisoblanadi:
berilgan qiymatlar shu formulaga qo’yiladi.
dan R = 3091,14 Pa.}