Metallurgik jarayonlarning fizik-kimyoviy asoslari

 

15 - ma’ruza 

METALLARNING KORROZIYASI 

Tayanch so’zlar 

 

Korroziya, po’lat, metall, sirt, passiv. 

 

 

Ko’p    metallar  tevarak-atrofdagi  havo,  suv,  kislota,  miqdor  va 

tuzlarning  eritmalari  ta’sirida  yemiriladi.  Bu  hodisa    korroziya  deb 

ataladi.  Korroziya,  lotincha  (corrozio)  so’z  bo’lib,  yemirilish  so’zidan 

kelib  chiqqan.  Korroziya  o’zining  fizik  -  kimyoviy  xarakteri  jihatdan 

ikki xil bo’ladi. 

 

1) Kimyoviy; 

 

2) Elektrokimyoviy korroziyalardir. 

 

Metallda  korroziyaning  qaysi  turi  sodir  bo’lishi  metallni  qurshab 

turgan tashqi muhitga bog’liq. Metallga quruq gazlar (masalan: kislorod, 

sulfid  angidrid,  vodorod  sulfid,  galogenlar)  ta’sir  etganda  kimyoviy 

korroziya sodir bo’ladi. Bu hodisa ayniqsa, yuqori haroratli sharoitlarda 

ko’p  uchraydi.  Shuning  uchun  u  metallni  gaz  korroziyasi  deb  ham 

ataladi.  Gaz  korroziyasi  ayniqsa,  metallurgiyaga  katta  zarar  yetkazadi. 

Temir  va  po’lat  buyumlarini  gaz  korroziyadan  saqlash  uchun  ularning 

sirti alyuminiy bilan qoplanadi. 

 

Suyuq  yoqilg’ilar  ta’sirida  vujudga  kelgan  korroziya  ham 

kimyoviy  korroziya  jumlasiga  kiradi  suyuq  yoqilg’ilarning  asosiy 

 

74 

tarkibiy  qismlari  metallarni  korroziyalantirmaydi,  lekin  neft  va  surkov 

moylari  tarkibidagi  oltingugurt,  vodorod  sulfid  va  tarkibida  oltingugurt 

bo’lgan  organik  moddalarning  metallarga  ta’siri  natijasida  korroziya 

vujudga keladi. Suvsiz sharoitda bu ta’sir kuchli namoyon bo’ladi. 

 

Sof  kimyoviy  korroziya  nisbatan  kam  uchraydi.  Metallar  asosan 

elektrokimyoviy korroziya tufayli yemiriladi. 

Elektrokimyoviy  korroziya  metallda  kichik  galvanik  elementlar  hosil 

bo’lishi  natijasida  vujudga  keladi.  Bunday  galvanik  elementlarni  hosil 

bo’lishiga sabab: 

 

1)  Ko’p  metallar  tarkibida  qo’shimcha  holida  boshqa  metallar 

bo’lishi; 

 

2)  Metall  hamma  vaqt  suv,  havo  nami  va  elektrolitlar  qurshovida 

turishidir. 

 

Misol uchun po’lat korroziyasini ko’rib chiqamiz. 

 

Nam  havoda  po’latda  ham  galvanik  elementlar  yuzaga  chiqadi, 

chunki po’latda hamma vaqt sementit Fe

3

C qo’shimchasi bo’ladi. Po’lat 

elektrolitlar  eritmasi  qurshovida  bo’lganida,  uning  temiri  -  anod  va 

sementit  -  katod  rolini  o’taydi.  Bunday  galvanik  element  ishlaganida 

elektronlar  temirdan  Fe

3

Cga  tomon  harakat  qiladi  va  uning  sirtidagi 

kislorod bilan suvni OH ionlariga aylantiradi. 

 

H

+

 ionlarni esa H

2

 ga qadar qaytaradi. Po’lat tarkibidagi temir OH 

ionlari 

bilan  birikib, 

Fe(OH)

2 

ga 

aylanadi. 

Natijada 

po’lat 

korroziyalanadi. 

 

Temir  qalayga  tegib  tursa,  korroziya  temir  misga  tegib 

turgandagiga  qaraganda  sustroq  sodir  bo’ladi.  Temir  ruhga  tegib  tursa, 

hech  zanglamaydi,  chunki  temir  ruhga  qaraganda  asl  metalldir: 

 

75 

elektrolitlar  ishtirokida  ruh  bilan  temir  hosil  qilgan  galvanik  elementda 

ruh anod, temir katod vazifasini bajaradi. Ruh sirtidan Zn

+2

 ionlar ajralib 

chiqadi. Ular eritmadagi OH

-

 ionlar bilan birikib, Zn(OH)

2

 ga aylanadi. 

Metallarni korroziyadan saqlash  

 

Metallarni korroziyadan saqlashda bir qancha tadbirlar ko’riladi:  

 

1) Metall sirtini boshqa metall bilan qoplash. 

 

Bu  maqsadda  ishlatiladigan  metallning  normal  elektrod  potensiali 

metallarning  aktivlik  qatorida  korroziyadan  saqlanishi  kerak  bo’lgan 

metallnikiga qaraganda manfiy qiymatga ega bo’lishi lozim. 

 

Temirni qalay bilan qoplaganimizda katod qoplashga ega bo’lamiz, 

chunki qoplovchi metall qoplanuvchi metallga qaraganda aslroq. 

 

2) Metallni metall bo’lmagan moddalar bilan qoplash.  

 

Metallarning  sirtini  lak,  bo’yoq,  rezina,  tez  quriydigan  mineral, 

moylar  (salidol,  texnikaviy  vazelin)  bilan  qoplash.  Emallash  va 

hokazolar metallarni korroziyadan asraydi. 

 

3)  Metallarga  turli  qo’shimchalar  kiritish.  Odatda,  po’latga  0,2-

0,5% 

mis 

qo’shish  bilan  po’latning  korroziyaga  nisbatan 

mustahkamligini  atmosfera  sharoitida  1,5-2  martaga  oshirish  mumkin. 

Zanglamaydigan  po’lat  tarkibida  12%  ga  qadar  xrom  bo’ladi.  Bu  xrom 

passiv  holatda  bo’lib,  po’latga  mustahkamlik  beradi.  Po’latga  nikel  va 

molibden  qo’shilganda  uning  korroziyaga  chidamliligi  yanada  ortadi. 

Tarkibida 18% xrom va 8% nikel bo’lgan po’lat hech ham zanglamaydi. 

 

4)  Metall  sirtini  kimyoviy  birikmalar  bilan  qoplash.  Maxsus 

kimyoviy  operatsiyalar  o’tkazib,  metall  sirtini  korryuziyaga  chidamli 

birikmalar  pardasi  bilan  qoplash  mumkin.  Bunday  pardalar  -  oksidli, 

fosfatli,  xromatli  va  hokazo  pardalar  nomi  bilan  ataladi.  Ular  bir  necha 

 

76 

sinfga bo’linadi. 

 

Metall  sirtida  korroziyaga  chidamli  oksid  parda  hosil  qilish 

jarayoni oksidlash deyiladi. Metall buyumlarini oksidlashning uch usuli 

mavjud. 

 

1)  Metall  buyum  sirti  yuqori  haroratda  organik  moddalar  bilan 

oksidlantiriladi (qoraytiriladi, ko’kartiriladi va hokazo). 

 

2)  Metall  buyum  (MnO

2

,  K

2

O

7

  kabi)  oksidlovchilar  ishtirokida 

konsentrlangan 

ishqor 

eritmasi 

bilan 

suyuqlikning 

qaynash 

haroratigacha qizdiriladi. 

 

3)  Metall  buyumni  biror  elektrolit  eritmasi  ichida  anod  qutichaga 

joylab elektroliz o’tkaziladi, bu jarayon anodirlanish deyiladi. 

 

Po’lat  buyumlarini  oksidirlash  natijasida  hosil  bo’ladigan  himoya 

parda  asosan  temirning  magnitli  oksion  Fe

3

O

4

  dan  iborat  bo’lib, 

nihoyatda zichdir. 

 

Metall  buyum  sirtida  fosfatli  himoya  pardalar  hosil  qilish  uchun 

buyumli  sulfat  kislotaning  temirli  yoki  marganesli  turlarining  qaynoq 

eritmasi bilan ishlov beriladi. 

 

Natijada metallning sirti juda puxta suvda erimaydigan fosfat parda 

bilan qoplanadi. 

Savollar 

 

1. Korroziya deb nimaga aytiladi? 

 

2. Korroziya necha xil bo’ladi? 

 

3. Kimyoviy korroziya deb nimaga aytiladi? 

 

4. Elektrokimyoviy korroziya deb nimaga aytiladi? 

 

5. Suyuq yoqilg’ilar ta’sirida qanday korroziya vujudga keladi? 

 

77 

 

6.  Elektrokimyoviy  korroziyada  galvanik  elementlarning  hosil 

bo’lishiga nima sabab bo’ladi? 

 

7. Po’lat korroziyasi qanday sodir bo’ladi? 

 

8.  Metallarni  korroziyadan  saqlash  uchun  qanday  tadbirlar 

qo’llaniladi? 

 

9. Metall buyumlarni oksidlashning nechta usuli mavjud? 

10.  Metall  sirtida  korroziyaga  chidamli  oksid  parda  hosil  qilish 

jarayoni nima deb ataladi? 

 

16 - ma’ruza 

SIRT HODISALARI. SIRT ENERGIYASI 

Tayanch so’zlar 

 

Sirt, potensial, adsorbsiya, adsorber, gel, xemosorbsiya, silikagel. 

 

 

Suyuqliklarda  sirt  taranglik  kuchining  kelib  chiqishiga  sabab, 

suyuqlikning  sirt  qavatidagi  molekulalarni  uning  ichki  qavatidagi  va  

tomonlaridagi  molekulalar  tortib  turishi  natijasida  suyuqlikning  sirt 

qavati  uning  ichki  qavatlariga  qaraganda  ortiqcha  erkin  energiya 

zaxirasiga ega bo’ladi. Sirt qavatidagi ortiqcha erkin energiya miqdori: 

A = δ 

.

 S 

 

Bu yerda,  A - ortiqcha erkin energiya;  

 

 

       σ  -  suyuqlikning  sirt  tarangligi,  ya’ni  sirtni  1m

2

 

kattalashtirish uchun sarf qilinadigan ish miqdoriga teng energiya; 

 

 

       S - suyuqlik sirti. 

 

Sirt 

energiyasi 

o’z  tabiati  jihatdan  potensial  energiya. 

Termodinamikaning  II  qonuniga  muvofiq  har  qanday  jism  o’zining  sirt 

 

78 

energiyasini  mumkin  qadar  kamaytirishga  intiladi.  Jism  sirtida  erkin 

energiyani kamaytiradigan jarayonlar sodir bo’ladi. Shuning uchun ham 

kolloid sistemalar termodinamik jihatdan barqaror sistemalardir. 

 

Suyuqlik  yoki  qattiq  jism  sirtida  boshqa  modda  molekulalari, 

atomlari va ionlarining yig’ilishi adsorbsiya deyiladi. 

 

O’z sirtiga boshqa modda zarrachalarini yutgan modda adsorbent, 

yutilgan modda esa adsorbtiv deb ataladi. 

 

Metallurgiya  sanoatida  ammiakni  idishda  qizdirilib,  so’ngra 

sovitilib,  faollashtirilgan  ko’mir  solinsa,  u  ammiakni  yutib  olib,  uning 

bosimini  kamaytiradi.  Pechlarda  ko’mir  boshqa  (H

2

S  va  hokazo) 

gazlarni  ham  yuta  oladi.  Buning  natijasida  ko’mirning  og’irligi  ortadi. 

Agar  gazning  konsentratsiyasi  kam  bo’lsa,  ko’mir  idishdagi  gazning 

hammasini yutib olishi mumkin. Adsorbsiya hodisasi faqat ko’mirgagina 

emas,  balki  boshqa  barcha  g’ovak  moddalarga  ham  xosdir.  Masalan, 

sanoatda  turli  gellar  o’z  sirtiga  har  xil  to’siqlarni  yutadi.  Qattiq  jismga 

tashqi  muhitdan  moddalarning  yutilishi  sorbsiya  deyiladi.  Agar  modda 

qattiq  jism  sirtiga  yutilsa,  bu  hodisa  adsorbsiya,  uning  ichki  qismiga 

yutilsa,  adsorbsiya  deyiladi.  Agar  kimyoviy  reaksiya  tufayli  yutilsa,  bu 

hodisa  (kimyoviy)  xemosorbsiya  deyiladi.  Adsorbsiya  hodisasi  qattiq 

jism bilan suyuq jism o’rtasida qattiq jism bilan gaz o’rtasida, suyuqlik 

bilan  gaz  o’rtasida  va  bir-birida  kam  eriydigan  ikki  suyuqlik  o’rtasida 

sodir bo’lishi mumkin. 

 

Adsorbsiya  yutuvchi  va  yutiluvchi  moddalarning  tabiatiga, 

haroratga,  gazning  bosimiga  (yoki  eritmaning  konsentratsiyasiga), 

shuningdek, adsorbentning solishtirma sirtiga bog’liqdir. 

Adsorbentning solishtirma sirti 

 

79 

 

Metallurgik sanoatda modda ko’pincha maydalanadi. Modda hadeb 

maydalanaversa, uning sirti kattalashadi. 

 

Masalan 1 sm

2

 kubning sirti 6 sm

2

 ga teng 

Kubning qirrasi 

Donasi 

Umumiy sirti 

1 sm 

1 dona 

6 sm 

10

-1

 

10

3

 dona 

6

.

10 

10

-2

 

10

6

 dona 

6

.

10

2

 

10

-3

 

10

3

 dona 

6

.

10

3

 

10

-4

 

10

12

 dona 

6

.

10

4

 

10

-3

 

10

15

 dona 

6

.

10

5

 

10

-6

 

10

18

 dona 

6

.

10

6

 

10

-7

 

10

21

 dona 

6

.

10

7

(6000 m

2

) 

 

Fazalar o’rtasidagi sirtni xarakterlash uchun solishtirma sirt degan 

tushuncha  kiritilgan.  1  kg  modda  sirti  shu  moddaning  solishtirma  sirti 

deyiladi.  

 

Sanoatda  moddaning  solishtirma  sirti  uning  maydalanish  (yoki 

disperslik  darajasiga  bog’liq  bo’ladi.  Modda  maydalangan  sari  uning 

solishtirma sirti kattalashaverada. 

Adsorbsion muvozanat 

 

Adsborsiya  hodisasi  ham  xuddi  suyuqlikning  bog’lanishi, 

moddaning  suvda  erishi  kabi  qaytar  jarayondir.  Har  qanday  qaytar 

jarayondagi  kabi,  bu  yerda  ham  yutilish  va  ajralib  chiqish 

jarayonlarining  tezligi  barobarlashib,  sistema  adsorbsion  muvozanatga 

keladi. 

 

Odatda,  adsobrsion  muvozanatlar  juda  tez  (sekundlar,  minutlarda) 

qaror topadi. 

 

80 

 

Sanoatda  adsorbsion  muvozanat  uzoq  vaqt  davomida  qaror 

topmasa, adsorbsiya boshqa xil jarayonlar bilan murakkablashgan deyish 

mumkin. Adsorbsion muvozanat holati harorat o’zgarganda o’zgaradi. 

 

Adsorbsiya  jarayoni  issiqik  chiqishi  bilan  boradi.  Adsorbsiya 

vaqtida ajralib chiqadigan issiqlik adsorbsiya issiqligi deyiladi. Sanoatda 

haroratni  oshirish  orqali  adsorbentga  yutilgan  moddani  ko’proq 

qaytadan chiqarish mumkin. 

Qattiq jism sirtidagi adsorbsiya 

 

Qattiq jism ham xuddi suyuqlik kabi, sirt energiyasiga, demak, sirt 

tarangligiga ega. 

 

Adsorbentning sirt birligiga (1m

2

 ga) yutilgan moddaning gramm - 

molekula 

hisobidagi 

miqdori 

solishtirma 

adsorbsiya 

deyiladi. 

Solishtirma adsorbsiya  

Г=x/S  

ga teng.  

 

X - yutilgan modda miqdori;  

 

S - adsorbent sirti. 

 

Lekin  g’ovak-g’ovak  tuzilgan  qattiq  adsorbentlarning  (ko’mir 

silikagel)  sirtini  o’lchash  juda  qiyin  bo’lgani  uchun  amalda  sanoatda 

solishtirma  adsorbsiyani  topishda  yutilgan  modda  miqdori  adsorbent 

og’irligiga bo’linadi.  

X/T 

 

X - yutilgan moddaning gramm hisobidagi og’irligi 

 

M - adsorbentning gramm hisobidagi og’irligi. 

 

Moddaning  sirt  birligiga  (1m

2

  ga)  yutilishi  mumkin  bo’lgan  eng 

ko’p  miqdori,  maksimal  solishtirma  og’irligi  deyilib,  Г

m

  bilan 

belgilanadi. 

 

Metallurgiya sanoatida adsorblanish maqsadida aktivlangan ko’mir 

 

81 

juda  ko’p  ishlatiladi.  Aktivlangan  ko’mir  g’ovak  modda  bo’lib,  asosan 

ugleroddan iborat. Turli organik moddalarning havo kirmaydigan mayda 

kuydirilishidan  hosil  bo’lgan  ko’mirda  har  xil  smolalar  bo’lib,  ular 

ko’mirning  teshiklarini  bekitib  qo’yadi.  Bu  smolalarni  yo’qotib, 

ko’mirning  g’ovakligini  oshirish  maqsadida  ko’mir  maxsus  ishlanadi, 

ya’ni aktivlashtiriladi. Ko’mir qanday sharoitda aktivlanganiga qarab yo 

kislotalarni yo asoslarni ko’proq adsorbsiyalaydi. 

 

Metallurgik  jarayonlarda  900°C  da  aktivlangan  toza  ko’mir 

kislotalarni, 400-450°C da aktivlangan ko’mir asoslarni adsorbsiyalaydi. 

 

Sanoatda  adsorbsiya  bilan  bog’liq  ishlarda  ko’mirdan  tashqari, 

boshqa bir adsorbent silikatel ham ishlatiladi. Silikatel silikat kislotaning 

suvsizlantirilgan geliydir. U asosan asoslarni adsorbsiyalaydi. 

 

Adsorbsiya  jarayoni  bu  moddani  ikkinchisida  so’rilishi  bo’lib,  

kimyoviy texnologiyada katta rol o’ynaydi. 

 

Masalan,  gaz  aralashmalarini  ajratib  tozalashda  aktiv  ko’mir, 

silikagel, kolloid moddalar kabi adsorbentlar ishlatiladi. 

 

Adsorbsiyadan  koks  gazlaridan  benzol  olishda  foydalaniladi. 

Buning  uchun  aktiv  ko’mir  bilan  to’latilgan  adsorberga  adsorbent 

to’yinguncha  gaz  aralashmasi  yuboriladi.  So’ngra  adsorberga  100°C  li 

suv bug’i beriladi, suv bug’i ko’mirga yutilgan benzolni siqib chiqaradi. 

Natijada,  benzol  va  suvdan  iborat  sistema  hosil  bo’ladi.  Benzol  suvda 

erimasligi uchun endi benzolni ajratib olish qiyin bo’lmaydi. 

 

Gazlar  aralashmasini  ajratishda  ketma-ket  adsorbsiya  o’tkaziladi. 

Avval  past  haroratda  gazlar  aralashmasi  adsorbentga  yuttiriladi.  Keyin 

asta-sekin  qizdirilganda  gazlar  o’zining  qaynash  haroratiga  muvofiq 

adsorbentdan chiqa boradi. 

 

82 

 

Shu tariqa geliy va boshqa inert gazlar olinadi. 

 

Savollar 

 

1. Sirt qavatidagi ortiqcha erkin energiya miqdori nimaga teng? 

 

2. Sirt energiya o’z tabiatiga ko’ra qanday energiya? 

 

3. Adsorbsiya deb nimaga aytiladi? 

 

4. Yutilgan moddalar nima deb ataladi? 

 

5. Sanoatda gellar o’z sirtiga qanday moddalarni yutadi? 

 

6. Xemosorbsiya deb nimaga aytiladi? 

 

7. Adsorbsiya moddalarning qanday faktorlariga bog’liq? 

 

8. Adsorbsion muvozanat deb nimaga aytiladi? 

 

9. Qattiq jism sirtidagi adsorbsiya deb nimaga aytiladi? 

 

10. Solishtirma adsorbsiya deb nimaga aytiladi? 

 

17 - ma’ruza 

 FREYNDLIX FORMULASI 

Tayanch so’zlar 

 

Izoterma, empirik, muvozanat, desorbsiya, kinetik, taranglik. 

 

 

O’zgarmas  haroratda  qattiq  adsorbent  sirtiga  yutilgan  gaz  yoki 

erigan  modda  miqdori  bilan  adsorbent  og’irligi  orasidagi  bog’lanish 

Freyndlixning  adsorbsiya  izotermasi  deb  ataydigan  empirik  formula 

bilan ifodalanadi. 

 

Bu yerda: x/m = x 

. 

c1/n  

 

 

x - yutilgan moddaning gramm hisobidagi miqdori; 

 

 

m - adsorbentning gramm hisobida olingan og’irligi; 

 

83 

 

 

c-eritmaning 

adsborsion 

muvozanat 

vaqtidagi 

konsentratsiyasi; 

 

 

k va n - tajribadan topiladigan o’zgarmas qiymatlar; 

 

 

K - adsorbsiyalanuvchi modda tabiatiga bog’liq kattalik. 

 

Freyndlix formulasidan n va k g konstantalarni topish uchun grafik 

usulidan foydalaniladi. Buning uchun tenglama logarifmlanadi. 

 

lg x/m = lgK + 1/nlg C 

 

lgC va lgx/m tajriba yo’li bilan topiladi. 

 

AO chiziq lgK ga teng. Grafikdagi α burchak tangensi 1/n ga teng. 

Shunday  qilib  bir  necha  konsentratsiyalarda  x/m  ni  aniqlab,  lgC  va 

lgx/m ning grafigidan k va n ni topa olamiz. 

 

Sanoatda Freyndlix formulasi o’rtacha konsentratsiyalar uchungina 

to’g’ri keladi, lekin katta va kichik konsentratsiyalar,  shuningdek, katta 

bosim uchun to’g’ri natijalar bermaydi. 

Lengmyur formulasi 

 

1916-yilda  Lengmyur  adsorbsiya  izotermasi  uchun  yangi  formula 

taklif qildi. Bu formula molekulyar kinetik nazariyaga asoslanadi. 

 

Molekulalarning adsorbsiyalanish tezligi uch faktorga: 

 

1) Molekulalarning bir sekundda kelib sirtga urilish soniga; 

 

2) Sirtda tasodifan ushlanib qoladigan molekulalar soniga; 

 

3) Sirtning molekulalar bilan band bo’lmagan qismiga, desorbsiya 

tezligi  esa  molekulalarning  band  joylardan  ketish  tezligiga  bog’liqdir. 

Shu asosda lengmyur tenglamasi quyidagicha yoziladi. 

G=ap

.

bр/1+bр 

 

Bu yerda:  G- adsorbsiyalangan gaz miqdori; 

 

 

 

ap, bp  - a va b moddalarning gaz bosimi. 

 

84 

 

Eritmalarda  sodir  bo’ladigan  adsorbsiya  uchun  Lengmyur 

tenglamasi quyidagicha yoziladi. 

G = Gе 

.

 к/1+кс mol/sm

2

 

 

Bu yerda:  G - solishtirma adsorbsiya; 

 

 

 

Gе - maksimal solishtirma adsorbsiya 

 

 

 

C-eritmaning 

adsorbsion 

muvozanat 

vaqtidagi 

konsentratsiyasi 

 

 

 

K - konstanta 

Suyuqlik sirtida bo’ladigan adsorbsiya 

 

Suyuqlik sirtida bo’ladigan adsorbsiya ikkiga bo’linadi: 

 

1) musbat adsorbsiya 

 

2) manfiy adsorbsiya 

 

Suvga  organik kislota  yoki  spirt  (yoxud  aldegid,  keton,  murakkab 

efir, oqsil va hokazolar) aralashtiriladi, bu moddalar suvini sirt qavatida 

yig’ilib, suvning sirt tarangligini kamaytiradi. Bu musbat adsorbsiya. 

 

Lekin  shunday  moddalar  borki,  ular  suv  sirtiga  tushib  qolsa, 

suvning  sirt  tarangligini  oshirib  yuboradi.  Bular  qatoriga  osh  tuzi  va 

boshqa elektrolitlar kiradi. Bu hodisa manfiy adsorbsiyalar. 

 

Sanoatda  ko’pincha  sirt  aktiv  moddalar  ishlatiladi.  Suyuqlikni  sirt 

tarangligini kamaytiruvchi moddalar sirt aktiv moddalar, sirt tarangligini 

oshiruvchi moddalar sirt noaktiv moddalar deyiladi. 

Gibbs tenglamasi 

 

Suyuqlik  sirtidagi  adsorbsiya  bilan  suyuqlikning  sirt  tarangligi 

orasidagi  miqdoriy  bog’lanishni  Gibbs  quyidagi  tenglamasi  orqali 

tushuntiradi. 

G = - C/RT* D/DC; 

 

85 

 

G - erigan moddaning suyuqlik sirt birligrida yig’ilgan miqdori; 

 

C - eritma konsentratsiyasi; 

 

R - gaz konstantasi; 

 

T - absolyut harorat; 

 

D/DC - konsentratsiya o’zgarganda sirt tarangligining o’zgarishi; 

 

D/DC ni P.A. Rebinder sirt aktivlik deb atagan. 

 

Eritma  konsentratsiyasi  o’zgarsa,  sirt  taranglik  kamaysa,  modda 

suyuqlik sirtiga adsorbsiyalanadi. 

 

Eritma  konsentratsiyasi  ortishi  bilan,  sirt  taranglik  oshsa, 

adsorbsiya bo’lmaydi.