Metallga badiiy ishlov berish katologiga sharh

Samarqand kandakorlik maktabi
Samarqand misgarlik maktabi so‘nggi asrlar an’anasini bevosita davom ettirgan. Bu, ayniqsa buyumlarning shakli, qiyofasi va ularning bezagida yaqqol namoyon bo‘ladi. O‘zbekistonning boshqa joylarida kam uchraydigan yangi choy idishlarning dastasi nafis “shabaka” (metall buyumlarda panjarasimon bezak yaratish usuli) naqshi bilan bezatilgan. Samarqandlik kandakorlar tushirgan an’anaviy naqshlarni bir qarashda farqlay olish mumkin. Ustalar “chorbarg” deb nomlangan to‘rt yaproqli naqshni ko‘proq xush ko‘radilar va bu naqsh turini qadimgi Samarqand naqqoshligida ko‘plab uchratish mumkin.
Samarqand naqqoshligida oxirgi yuz yillikda badiiy an’analar saqlanib kelinmoqda. Samarqand hunarmandlari yaratgan choy idish yoki choyjo‘sh nusxalari O‘zbekistonni boshqa hududlarida takrorlanmaydi yoki kam uchraydi. Idishni dastalariga judayam nozik va gulli naqshlar solingan bo‘lib, ularda qadimiy gul solish an’analaridan foydalanilgan.
Ko‘za oddiy ro‘zg‘orda ariq, hovuz va quduqlardan suv tashish uchun qo‘llanilgan. Ba’zida bu idishni juda katta hajmlilari uchrab turgan. Ko‘zalarni kaltagina bo‘yinchasi, qopqog‘i va dastasi bo‘lgan.
Qo‘qon kandakorlik maktabi
Qo‘qon misgarlik buyumlari o‘zining shakli va qiyofasi jihatidan boshqa joylardagi buyumlarga nisbatan rang-barang bo‘lgan. Ko‘pincha baland bo‘yli idishlarning qorin qismi g‘alati ko‘rinishlari ishlangan. Ba’zi misgarlar oftobalarni o‘rdak nusxa qilib yasaganlar. G‘alati shaklda quyilgan shamdonlarning qiyosi O‘zbekistonning boshqa hech bir joyida uchramaydi.
Qo‘qon va Marg‘ilon naqshlari imkoni boricha mayda gullarga to‘ldirib ishlangan.
Metallga ishlov berishni eng qadimiy markazlaridan biri bu Farg‘ona vodiysidir. Marg‘ilonlik hunarmandlar yasaydigan idishlar asosan suv solish va choy uchun mo‘ljallangan bo‘lib, ularni bezash uchun bodomga o‘xshash “qalampir” nusxasidan foydalanilgan.
Faqatgina Farg‘onada an’anaviy mis chiroq va shamdonlar yasashgan. Qo‘qon ko‘zalari ichida uzun bo‘yli o‘rdak oftobalar ham uchraydi. Qo‘qonlik hunarmandlarni metallga gulli naqsh solish ishlari nafis, juda maydakor va jozibadorligi bilan ajralib turadi. Ularda panjara shaklli naqshlar tushirilib, feruza, marjon toshlar qadab ziynatlagan. XIX-asrning oxirida qo‘qonlik hunarmandlar tomonidan O‘zbekistonda birinchi bo‘lib lalilarda arxitektura yodgorliklarini naqsh berish usuli qo‘llanilgan. Jumladan, Xudoyorxon saroyi, hayvonlar surati bunga misol bo‘la oladi. Qo‘qon va Toshkent oftobalari bir biridan tubdan farq qiladi. ⁸