Metallarni kesib ishlash usullari. Kesish jarayoning turlari. Kesish jarayoning asosiy elementlari

Uglerodli va past legirlangan po'latlar (У10, У12А va B2, Ф, 9XC, ХВГ).

Tezkesar po'latlar (P6M5, P9K10, P9, P18, Р9М4К8Ф,...).

Qattiq qotishmalar yoki metallokeramika (BK8, T15K6, TT7K12) va volframsiz qattiq qotishmalar (TMl,TM3,TH-30,KHT-16,...).

Mineralokeramika va kermetlar (ЦМ332, BOK-60, BOK-63, B3,...).

O'ta qattiq materiallar (CTM): (Elbor Л, ЛО, ЛП, ЛД; kubonit КО,КП belbor 02).

Sintetik va tabiiy olmoslar (ACO, ACP, ЛСВ, ACK, ACC; ACM, ACH).

Abrazivlar (korund, kvars, elektrokorund, monokorund,...).

Asboblarning kesish xususiyatlari ularni o'zaro, masalan tempe­ratыra va ishqalanishga chidamlilikIarini taqqoslash orqali baholanishi mumkin (l.l-jadvalga qarang).
Asboblarning yedirilishga chidamliligini oshirish usuliari:
1) Kimyoviy termik ishlov berish (KT1): sianlash, azotlash,
nitrosementitlash, borlash. Masalan, sianlangan asboblarning turg'un-
Iigi 1,5..2 marta ortadi.
2) Yedirilishga chidamli qoplamlar hosil qilish:

1. 
   bug'-gaz fazasidan kimyoviy cho'ktirish orqali TiC, TiN, NiCN, ZrN, MoN, CrN, TaN, ... birikmalar bilan qoplash.
   
2. 
   vakuumli plazma vositasida qoplash. Asboblarning turg'unligi 2-3 marta ortadi.
   

d) epilam (ftorli modda) vositasida yupqa qoplama hosil qilish.
Zagotovka metalining ortikcha qismini metall kesish stanoklarida kesuvchi asboblar yordamida qirindi tarzida kesib olish yuli bilan zarur rasmli, aniq ulchamli va toza yuzali buyum xosil kilish protsessi kesib ishlash yoki mexaniqaviy ishlash deb ataladi. Metallning zagotovkadan kesib olinadigan ortikcha qismi kesish uchun koldiriladigan kuyim deyiladi.
Metallarni kesib ishlash insoniyatga kadimdan ma`lum. Kul bilan yuritiladigan tokarlik va parmalash stanoklari XII asrdayok mavjud edi. Mexaniqaviy yuritmali tokarlik va parma­lash stanoklari XVI asrdan ishlatila boshladi. 1645 yilda YAkov Batishchev va Ivan Osipov original konstruktsiyali stanoklar yaratdilar. 1716 yilda A. K. Martov mexaniqaviy supportli tokarlik stanogi ko’rdi. XIX asrning urtalariga kelib, tokarlik, parmalash, frezalash, randalash, jilvirlash stanoklari va boshka stanoklar barpo etildi. Ana shu davrda metallarni kesish tugrisidagi fan vujudga keldi. Bu fanning asoschisi rus olimi I. A. Time bo’ldi. U metallarni kesish protsessining fizikaviy tabiatini nazariy jixatdan izoxlab berdi. Akad. A. V. Gadolin, prof. P. A. Afa­nasev, prof. K. A. Zvorikinning metallarni kesish nazariyasiga kushgan xissalari juda katta. Rus olimi YA. G. Usachev kesish tezligining va kesish zonasidagi temperaturaning ta`sirini ashshladi x.amda kesish rsjimlarini uzgartirish yuli bilan qirindi turini, kesish kuchini va kesilgan yuza tozaligini uzgartirish mumkinligini ko’rsatdi.
Metallarni kesish turrisidagi fan Ulur Oktyabr sotsialistik revolyutsiyasidan keyin ayniksa tez sur`atlar bilan rivojlantirildi. Sovet olimlaridan A. I. CH e l yu s t k i n, V. A. K r i v o u x o v, S. S. Rudnik, S. F. Glebov va boshkalar, shuningdek, ishlab chikarish novatorlari metallarni ke­sish turrisidagi fanni yangidan-yangi tadkikotlar bilan boyitdilar.
Metallarni kesib ishlashda ularning anchagina qismi qirindiga ketadi, Binobarin, qirindi mikdorini va, demak, metallning isrofgarchiligini kamaytirish uchun, zagotovkalar olishda kuyim imkoni boricha kam, ammo texnologik protsessning eng tejamli bo’lishini ta`minlaydigan darajada koldirilishi lozim.
Metallarni kesib ishlashda mexnat unumdorligini oshirish texnologik protsesslarni mexanizatsiyalashtirish va qisman yoki tula avtomatlashtirishni takozo kiladi. Xozirgi vaktda kupgina korxonalar avtomatik liniyalar bilan uskunalangan.
Novator ishchilar, injener-texnik xodimlar va olimlarning xamkorligi tufayli metallarni kesib ishlash soxasida katta-katta yutuklar kulga qiritildi va qiritilmokda.