Metall bilan qadimgi odamlar neolit davridayoq tanish edi. Ammo metallurgiyaning kashf etilishi va murakkab metallurgiya ko‘nikmasining o‘zlashtirilishi keyingi davrlarda amalga oshdi

Burg‘uluk madaniyati ikki bosqichda rivojlangan: 1 bosqich mil

avv. IX-VII asrlarga oid bo‘lib, bunda aholi yarim ertoTa, chaylalarda

yashab dehqonchilik qilganlar. 2 bosqich mil.avv. VI-IV asrlarga

tegishli boMib, bunda aholining ijtimoiy, iqtisodiy va madaniy hayotida

tub o ‘zgarishlar sodir bo‘ladi. Endilikda aholi guvala va xom g‘ishtdan

kulbalar qurganlar, ular oval, aylana, to 'g ‘ri to‘rt burchak va kvadrat

shaklida bo‘lib, ulaming o‘rtacha maydoni 12-15 kv.m. boMgan.

Kulbalar asosan bir xonali boMib, 2 xonali kulbalar kam uchraydi.

Qishloqlaming atrofini mudofaa devorlari bilan o‘rab olganlar va

dehqonchilikda sun’iy sug‘orishdan foydalanganlar.

Keyingi davrlarda X.Duke va M.Filonovichlar tomonidan olib

borilgan tadqiqotlar natijasida uning davrlari aniqlandi. 1972 yilda

X.Duke Tuyabo‘gMz suv omborining qurilishi munosabati bilan

Ohangaron daryosining chap sohilida taqiqot ishlari olib bordi va shu

madaniyatga tegishli 14 ta qishloq va 60ga yaqin yarim ertoMa va chayla

tipidagi kulbalarning qoidiqlarini topib o ‘rgandi. Olimning tadqiqotlari

natijasida Burg‘uluk madaniyatining birinchi bosqichini aniqlandi.

Mazkur madaniyatning ikkinchi bosqichi esa, 1978-1982 yillarda

Shoshtepada olib borilgan keng stratigrafik qazishmalar natijasida

M.Filonovich tomonidan aniqlandi. 1981 yilda shu madaniyatga tegishli

bir qabr Shoshtepadan topildi. Unda marxum oyoq-qo‘llari buklagan

holda chap yoni bilan boshi shimolga qaratib yotqizilgan. Mozordan

bitta sopol idish chiqqan. Skelet ustida bir qator xom g‘ishtlar qo‘yilgan.

Burg‘uluk madaniyati qishloqlarini qazish vaqtida behisob sopol

parchalari, qumtoshdan yasalgan o‘roqsimon pichoqlar, bronzadan

yasalgan o‘roq va pichoqlar, bigiz, oyna, ignalar topilgan. Tosh qurollari

nihoyatda ko'plab topilgan, ular orasida yorg‘uchoqlar, tosh o‘g‘ir va

o‘g‘ir soplar ko‘plab uchraydi.

Sopol idishlar ko‘pol va mo‘rt boMgan, chunki ular qoMda yasalib,

ochiq gulxanlarda pishirilgan. Ularning turi ko‘p boMmagan. Ular osti

yassi qilib ishlangan kosalar, tuvakcha va xurmachalardan, quloqli sopol

qozonlardan iborat boMgan. Sopol idishlaming sirtiga och qizil angob

berilib, so‘ng pardozlangan. Uning ustidan idishlaming gardishi bo‘ylab

och qora yoki och qizil rangda oddiy chiziqlardan iborat gullar solingan.

Burg‘uluq 2 bosqichida qadimgi Toshkent vohasi dehqon jamoalari

olovga e’tiqod qilishgan. Burg‘uluk madaniyati Toshkent vohasining

eng qadimgi dehqon jamoalarining madaniyati boMib, ana shu

madaniyat asosida keyingi asrlarda Toshkent vohasida urbanizatsiya

jarayoni rivojlandi. Sirdaiyoning o‘rta xavzasida so‘nggi bronza va ilk

temir davrida burg‘uluk madaniyati shakllanib, uning asosida antik

davrga kelib qadimgi Choch dehqonchilik vohasi vujudga keldi.

VII-VI asrlar V-IV asr.lar Dasti asht-miloddan avvalgi VI-IV asrgar 140 Anov, Dalvarzik, Daratepa ortida Kuyisa topilmalari miloddan oldingi VII aspra mansub bulib, ulug' Janubiy Turkmaniston, Qashqadaryo vodya Zarafizm Fargoonada Temirdan Ishlangan Buyumlar Tarkalganligidan Dalolat Beradi. Ular asosiy temir pichok va roklardir. Urta Osiyoda birinchi temar davrizing boshlanishi va temir metallurgiyasi - metalchilik kashf etylishi hagida arxeologlar orasida ilmiy baxslar mavjud. Olimlarning bir gurui Urga Osnodagi birinchi temir davri Eron va indistonga zamondosh bulib, miloddan oldingi X-VII asrlarda boshlangan, deb hisoblaidi, Ammo Anov va Dalvarzinda VII milkadan eng kadimgi-asr-nadrqi-odrokinda ... Miloddan avzalgi VII-VI asrlarga mansub temir pichok "lar Khorazmdagi Kuynsoy, Kashkadaryodagi Daratepada topildi Va yukorida kursatib utilgan Urta Oke madaniyata uchun harakterlndir. Kadimgi temkr kurollar avalbu'rla giuddir. Kadimgi temkr kurollar gavdalanadi. miloddan avvalgi X-VIII asrlarni Urta Osiyo tarixida bronza davrdan birinchi temir asriga utish davrn deb foydalanish mumkin (birinchi temkr asri miloddan avvalgi VII-IV acrlarga mansub deb faraz kilikadi likadi-lqdanigi-tikadi-lqdan-lqdan-lqdan-likadi-likadi-lqdan-lqdaning-1 kharobashi malum, bundai kharoba Surkhondaryoda 8 ta, Qashqadaryo-da 7 ta topilgan.Huyk Murkobdagi Eztepa, Arvalitepa, Kuchuktepa, Uchtepa, Surkhondaryodagi Kuchuktepa, Bandikhon I va Kiziqyrpahyrokurdauriquriquriqdaiquriqda-da Edgorliklarniig eng kadimgi madaniy katlamlari temir asriga utish daeriga xosdir Eztepaneshg eng kadimgi kuin katlami-Yez 1 miloddan av-valgi 90 0-650 ming bilak sanalanadya. Birinchi davrda yodgorlik 16 gektar maydondagi qishloq turar joylaridan va turi burchakli katta nmorat - kurkondan vborat bulgan. Kurgon Ornida 8 metr keladngan hom Fnshtli sahn boshqariladigan kurilgan sara koldiklari tolilgan. Qurilishlar uzuntok (koridorlar) kamda turt-burchak xonalaridan iborot. Eztepaning kazilgan boshka zhoylarida ham aholi yashagan kadimgi uy-zhoylar topnlgan. Ez I davri sopol va ularning merchantkligi kulda yasalgan. Idnshlar sariq engob bilan buyalgan va engob ustidan zigarrang hamda qizil buyok bilan geometrik pakli naksh solingan. Ez 1 katlamnda bronzadan kshlangan pichek, munchaklar, uk tosh kuvrollar topilganligini hisobga oldi. Es 1, Kuchuk 1, Kizil 1 va Erko'rgon 1 katlam.lari uchun xarakterli moddiy manbalarning hammasi bitta asosiy hususiyati bilan Yakin madaniyatiga mansubdir. Kuchuktepa Termizdan 70 km Shvmolk-Rarbla Joylashgan. Miloddan avvalgi 1000-750 ynllarda tepalik urnida saun us- Savgirtepa joylashgan. . Chust madannatini yaratgan dekksnlar ertula, paxsa yoki hom Fishtdan kurilgan uylarda yashagavlar. Dalvarzindan naridagi Chust harobalari qishlog'idir.lar bilan uralgan. Dalearzinda kazib ochilgan devorning uni 4,6 m, balandligi 2,5 ga keladi. Edgorliklardan topilgan tosh va zhez o'roklar, aichoklar, tosh yoruchoklar bilan birga arna, bugdoy, tarik donlari va ular uchun kozlangan uralar chustliklari asosan dekhkonchilik bilan mash g'ul bulganligidan darak beradi. Qadihgi acholining turmushida metalchilik, kulolchilik va tuvilnk katta rol uynagan. Chustlnklar yasagan bronza darsi. kamon birliklarining poikonlari, tosh rok, pichok va rangli yakkaxon vdishlar Ez 1 for Kuchuk 1 buyumlariga zncha uhshaidi. Bronza davridan temir asriga utishaa Urta Osiyo kabilalari markazida mustaxkam madaniy, ainrboshlash va sazdo alocalari bulgan. Arxeolog topilmalar orasnda keng tarqalgan gdnshlar umumiy madaniy jarayonlardan dalolat beradi. Chust madaniyatiga mansub guldor copol buyumlar topilgan. Sopol idishlar uy xujaligida ishlatilgan kozon, xumcha, tuvak, kuza va tovoqlardan iborat. Ular asosan kulda kshlanggan va rangli geometrik chiziklar bilan nakshlangan. Ez 1, Kuchuk 1 Va Chust tipidagi rangli sopol idishlar Urta Osnoning kup joylarida uchrashdi. Ular Zhanubny Turkmanis-copol 144 toyadagi Kopetdov atrofhoy zhoilashgan Anovtepa, Elkantela, Ulugtepa, Shimoliy Afgonistondagi Tillatela, Surxondaryo dagi Jarqutsn va Bandikhontepa 1, Urta Amudaryo kismidagydagi Odlikortepa 1; Ammo Turkmanistonning janubi-karbid zhoylagan kadimgi Dohiston topilmalari Ez 1 tigidagi moddiy manbalardan ancha farq qiladi. Dohiston yodgorliklariga shakar va qishloq xarobalaridan iborat bulib, keng maydonlarni egallagan. Xususiy tepaliklarda ko'rkon koldikgarya xam bor (balandligi 13-15 metr). Ed-gorliklardan topnlgan copol idishlar kulolchilik charhida yasalgak. Dohistonning Atrek darosidan chikarilgan kadimiy kanallarning izlari topib tekshirildi. Ularnivg ko'rib chiqish 50-60 km bulgan. Kalimgi kanalar ainiksa Dohistonning markaziy shaxar harobalari-Madov for Izatkuli atrofnda yaxshi urganilgan. Kadimgi Dohiston aholisi Ersn kabilalari bilan keng alokada bulgan.