Menejmentga kirish

TOPSHIRIQ.-3.TEST TUZISH 
1. Boshqaruv jarayonining bosqichlarini ayting. 
a) Rahbar va boshqaruv apparatining maqsadga yoʻnaltirilgan harakatlari 
b) Maqsadni aniqlash, tizim ahvolini aniqlash, boshqariluvchi tizimiga haqiqiy 
ta’sirni koʻrsatish 
c) Rahbarning axborotaviy tahliliy ishi 
d) Rahbarning tashkiliy ishi 
2. Boshqaruv funksiyasi deganda nimani tushunasiz? 
a) Boshqaruvning ma’lum vazifalarini yyechishga yoʻnaltirilgan bir xil turdagi 
ishlar yigʻindisi 
b) Bu boshqaruv apparati ishlarining mehnat jarayoni 
c) Bu ishlab chiqarish jarayonlarini tartibga solish 
d) Bu ishlab chiqarishni tashkil etish 
3. Boshqaruv jarayoni bosqichlarini aniqlang. 
a) Axborotaviy ish, maqsadga muvofiqlik 
b) Maqsad, hodisa, muammo echimini aniqlash 
c) Axborot ishlari, harakat variantlarini tanlash 
d) Tashkiliy va amaliy ish 
4. Boshqarish davrlarini aniqlang. 
a) Maqsadni, holatni, muammoni aniqlash 
b) Tahliliy, axborotaviy va tashkiliy ishlar 
c) Oldindan maqsadni anglash 
d) Vaziyat, muammo, yechim 
. Asosiy va aniq funksiyalarni koʻrsating. 
a) Biznes-reja, marketing, motivatsiya 
b) Mehnatni, mahsulot sifatini, xodimlarni boshqarish 
cTartibga solish, ragʻbatlantirish, hisob va nazorat 
d) Asosiy ishlab chiqarishni, yordamchi ishlab chiqarishni, xodimlarni 
boshqarish 
4.2.“MENEJMENT” FANIDAN MUSTAQIL TA’LIMGA DOIR 
KEYSLAR 
 
KEYS-1.KENNI ROJERS ROSTERS XITOY BOZORIDA 
1999 yilning boshida Franshiz Investment Korporeyshn of Azia (FIKA) 
tashkiloti Kenni Rojers Rosters (KRR) kompaniyasi bilan franchayzing 
shartnomasini imzoladi va uning kontseptsiyasini Xitoyning ikki yirik shaharlari – 
Pekin va Shanxayda yoyish huquqiga ega boʻldi. Ushbu loyihani amalga oshirish 
maqsadida FIKA tashkiloti prezidenti Toni Vang qiziqish bildirgan mahalliy 
kompaniyalardan uchtasi bilan muzakaralar olib borishni boshladi. 
Kelishuvning tarixi quyidagicha. 1964 yilda Kentukki Fraed Chiken (KFCh) 
firmasining advokati boʻlmish 29 yoshli Djon Broun 60 yoshli Dek Massey bilan 
birgalikda KFCh firmasini 74 yoshli Garland Sandersdan 2 mln. Dollar evaziga sotib 
olishadi. Keyingi besh yil mobaynida sheriklar kompaniyaning mavjud restoranlari 

---

349 
qatoriga yana minglab yangilarini qoʻshishdi va oʻrtacha sotuv hajmini yiliga 96%ga 
koʻtarishga erishdilar. 
Kompaniya bu oʻsishga quyidagilar evaziga erishdi: 
1.
Bozorga kirishning nisbatan kamxarajat yoʻli boʻlgan franchayzing 
shartnomalarini mahalliy restoranlar bilan imzolashni yoʻlga qoʻydi. 
2.
Kompaniya rahbari Broun eng perspektiv loyihalarni tanlash qobiliyatiga 
ega edi. 
1971 yilda KFCh Geblen Ink. kompaniyasiga 27 mln. dollar evaziga sotildi. 
Natijada ikkala sherik juda boyib ketishdi. 
70-yillarda Broun Kentukki shtatining gubernatori etib saylandi va birdaniga 
uchta basketbol klubiga (shular qatorida Boston Seltiks) ega boʻldi. 80-yillarning 
oxirlarida AQShda ekologik toza va sogʻlom taomlarga talabning keskin oshishi 
natijasida koʻpgina restoran egalari sohlom taom menyularini taklif qiladigan yangi 
tipdagi restoranlarga pullarini tika boshladilar. Ushbu yangi talabni hisobga olgan 
holda, Broun asosiy taomi olovda tayyorlangan tovuq boʻlgan yangi kontseptsiyadagi 
restoranlar zanjirini ochishni rejalashtirdi. Maqsadini amalga oshirish uchun u 
oʻzining eski qadrdoni, oʻsha paytlarda Amerikada mashhur boʻlgan hofiz, 3 ta 
Gremmi, 4 ta platina albom, ta multiplatina albom va bir qator oltin albomlar sohibi 
Kenni Rodjersni taklif etadi. 
Shunday qilib, Kenni Rojers Rosters (KRR) kompaniyasi 1991 yil 17 yanvarda 
Kentukki shtatining Luisvill shahrida birinchi restoranini, avgustda esa Florida shtati 
Koral Geybls shahrida ikkinchi restoranini ochdi. Restoranning asosiy menyusi 
ziravorlar va tsitrusda marinadlanib, kuchli olovda qovurilgan tovuq goʻshti hamda 
bir necha xil garnirlardan (masalan, qaylali kartofel pyuresi, pishirilgan loviya, pasta-
salat) tashkil topdi. Kompaniya juda tez suratlarda oʻsa boshladi, xodimlar soni
kishidan 100 kishiga etdi. 199 yilning oxiriga kelib u oʻz qarorgohini Florida 
shtatining Fort-Lauderdeyl shahriga koʻchirib, 310 ta restoranga egalik qila boshladi. 
KRRning AQShning 3 ta shtatida, Kanadada oʻndan ortiq, Gretsiya, Kipr, Isroil, 
Malayziya, Koreya, Filippin, Yaponiya, Singapur va Iordaniyada bittadan restoranlari 
faoliyat olib borardi. 2002 yilgacha kompaniya oʻz restoranlari sonini AQShda 1200 
tagacha, boshqa davlatlarda 240 tagacha etkazishni rejalashtirdi. 
1999 yil holatiga kompaniya hali oʻz aktsiyalarini investorlar orasida uncha 
keng taqsimlamagan edi. Firma mulki uning egalari tomonidan quyidagicha 
taqsimlangan edi: 28% Brounga, 14,% Kenni Rojersga, 3% malayziyalik investorlar 
guruhiga va qolgan 22,% Broun va Rojersning bir qator tanishlariga tegishli edi. 
Brounnnig oʻzi kompaniyaning direktorlar kengashi raisi etib saylangan edi. Rojers 
direktorlar kengashi a’zosi boʻlib, bevosita firma faoliyatida ishtirok etmasdi, lekin 
kompaniya imijini ommalashtirishda faol ishtirok etardi. Kompaniyaning 
boshqaruvchilar tarkibini shakllantirishda Broun ilgari oʻzi bilan KFChda ishlagan 
odamlarni va Vendays, Burger King, Pitstsa Xat, Arbayz, Makdonalds kabi tezkor 
xizmat koʻrsatish restoranlari zanjirlarida ishlaydigan tajribali mutaxassilarni taklif 
qildi. 
AQShda KRR restoranlari bir vaqtning oʻzida 180 tagacha mijozga xizmat 
koʻrsatish imkoniyatiga ega edi. Restoranlar asosan kantri-vestern uslubida, 

---

350 
Rojersning ijodiga mos holda bezalardi. Ularda Rojers videolarini va reklama 
roliklarini namoyish etadigan monitorla oʻrnatilgan edi. 
Oʻtin yoqiladigan mangallar restooranning koʻzga tashlanadigan sohalariga 
joylashtirilardi. Garnirlarning xilma-xil turini taklif etadigan bufet-ustun ham 
oʻrnatilardi. KRR restoranlarida hamma taomlar joyida tayyorlanardi. Tovuq goʻshti 
tuni bilan marinadlanardi va kuchli olovda tayyorlanardi. Ba’zi garnirlar kompaniya 
qarorgohi yaqinidagi oʻquv markazida tayyorlanadigan yarimfabrikatlardan qilinardi. 
Mehnat xarajatlari sotuvlarning 26-27% ini, xom-ashyo xarajatlari esa 30% ni tashkil 
etardi. 
Kompaniyaning umumiy daromadi 1993 yilda 68,7 mln., 1994 yilda 10 mln., 
1999 yilda 321 mln. dollarni tashkil etdi. 199 yilda oldinda buyurtma boʻyicha 
sotuvlar umumiy sotuvlar hajmining 4-0% tashkil etdi va kompaniya bu koʻrsatichni 
60% ga etkazishni oʻz oldiga maqsad qilib qoʻydi. Restoranning maxsus darchasi 
orqali yoʻllarda sotuvlar hajmi haftasiga 1800 ta tovuqni, tushumlar esa yiliga 1 mln. 
dollarni tashkil etdi. 
1999 yiildan e’tiboran KRR kompaniyasining rivojlanishiga franchayzing 
shartnomalarining imzolanishi katta turtki boʻldi. 310 restorandan 8% i bilan 
franchayzing shartnomalari tuzildi. Kompaniyaning barcha xorijiy restoranlari aynan 
shu sxema asosida ishlardi. Shartnomalarni imzolashda restoran biznesini sevadigan 
va biladigan restoranlarga imtiyoz berilardi. Kompaniya franchayzing shartnomalari 
va kontraktlarni oʻrtacha 20 yil muddatga imzolardi. Franchayzing shartnomalari 
alohida restoranlar bilan imzolansa, kontrakt shartnomalari -10 talik restoranlar 
guruhlari bilan tuzilardi. 
KRR bilan franchayzing shartnomasini imzolashdagi birlamchi toʻlov 29, ming 
dollarni, joriy toʻlovlar esa yiliga sotuv hajmidan 4,% ni tashkil etardi. Bundan 
tashqari, Kompaniyalar uchun reklama materiallarini ishlab chiqish fondiga 0,7%, 
Milliy reklama fondiga 2% va Mahalliy reklama fondlariga kamida 3% dan toʻlovlar 
amalga oshirilardi. Boshlangʻich toʻlov shartnoma imzolangunga qadar, qolganlari 
esa oy sayin toʻlab borilardi. Rivojlanish kontraktlari boʻyicha toʻlovlar ham 
yuqoridagilar kabi amalga oshirilardi. Boshlangʻich toʻlovdan tashqari, mijoz 
guruhga qabul qilinadigan har bir qoʻshimcha restoran uchun 10 ming dollar 
miqdorida toʻlovni amalga oshirardi. Bu toʻlov restoran qurilishi boshlanishi bilan 
toʻlanardi. 
Kompaniya tomonidan oʻtkazilgan tadqiqotlar shuni koʻrsatdiki, AQShdagi har 
bir yangi restoran qurilishi 60 dan 672 ming dollargacha, mavjud restoranni 
rekonstruktsiya qilish esa 40 dan 4 dollargacha boʻlgan mablagʻni talab qilar ekan. 
Bu xarajatlarning tarkibiga ijara haqi, me’moriy va muhandislik ta’minoti xarajatlari, 
sugʻurta, litsenziyalash, asbob-uskunalar, jihozlar, ma’muriy xarajatlar, birlamchi 
xom-ashyolarga xarajatlar va boshqalar kiradi.
KRR kompaniyasi franchayzilar va restoranlar uchun xodimlarni tayyorlashga 
muhim ahamiyat qaratdi. Uchta tayyorlov kurslaridan iborat tsikl KRR qarorgohi 
qoshidagi tayyorlov va rivojlantirish markazida amalga oshirilardi. Hamma 
xarajatlar, jumladan transport, istiqomat qilish bilan va hokazolar franchayzi 
zimmasiga yuklatilardi. Birinchi kurs uch kun davom etadi va yangi franchayzilar va 

---

351 
sheriklar uchun moʻljallangan. Qolgan ikki kurs birinchisidan farqli oʻlaroq majburiy 
hisoblanmaydi. Har bir franchayzi sertifikatsiyadan oʻtishi shart va kamida 2 ta 
menejeri boʻlishi kerak. Barcha menejerlar uchun bitta kurs 4 haftalie intensiv dastur 
asosida tashkil etiladi va restoran ochilishigacha 4-6 hafta oldin oʻtkaziladi (birinchi 
daraja). KRR kompaniyasi mutaxassislar tayyorlashning oʻziga xos uslubidan 
foydalanar, unga koʻra har bir menejer oʻzining ustozi bilan birga yashab, ulardan 
kunlik operatsiyalarning barcha aspektlarini oʻrganishardi. 
Ikkinchi daraja menejerlarni bosh direktor lavozimiga tavsiya etishganida talab 
etiladi. Bu 6-kunlik dastur faqatgina operatsion amallarni oʻrganish bilan 
chegaralanibgina qolmay, menejmentning nozik qirralariga, masalan personal va 
mijozlar bilan munosabatlar, ayniqsa muammoli vaziyatlardagi holatlarga e’tiborni 
qaratadi. 
AQShda yangi restoranning ochilishi bilan 60-6 ish oʻrni yaratiladi va bu ish 
oʻrinlarining taxminan 60% i faoliyatning ilk oylarida band etiladi. KRRning 
tayyorlov va rivojlantirish markazi uskunalarni ishlatish va taom tayyorlash bilan 
bogʻliq operatsiyalarni namoyish etadigan 12 qismdan iborat videodasturni ishlab 
chiqdi. Bu videomaterial mahalliy xodimlar bilan bir qatorda xorijdagi xodimlarni 
ham tayyorlashda ishlatiladi. Har bir mamlakat uchun alohida menyularni tuzish 
jarayoni restoranlar faoliyatining muhim qismi hisoblanadi. Masalan, pishirilgan 
loviya bilan bekonga boʻlgan talab musulmon mamlakatlarida juda past. Bunday 
holatlarda franchayzilar mamlakatda sertalab va shu bilan birga kompaniya 
standartlariga javob beradigan taomlarni taklif qilishlari zarur. Bir xil taomni 
tayyorlashda har bir mintaqaning mijozlarining didi va talablarini e’tiborga olish juda 
zarur. Masalan, Tinch okeani mintaqasida taom tayyorlashda iloji boricha kamroq 
shakar mahsulotlarini ishlatish tavsiya etiladi. Biroq, har bir menyu kompaniya 
qarorgohi bilan kelishilgan holda tuzilishi lozim. 
Menyuni ishlab chiqishda KRR oʻzining aksar mahsulotlari va uskunalariga 
umumiy standartlarni joriy qildi. Oʻz-oʻzidan ma’lumki, kompaniya dunyoning har 
bir mamlakatida tovuq goʻshti, non mahsulotlari, ziravorlar, marinadlar, qadoqlarni 
etkazib beruvchilarni belgilab oladi. Aksariyat hollarda mahalliy tovuq goʻshti

---

352 
yetkazib beruvchilarni topish qiyin emas. Ammo ba’zi maxsus mahsulotlar, 
marinadlar va qadoqlar kompaniyaning amerikadagi etkazib beruvchisidan sotib 
olinadi. 
KRR qarorgohi va franchayzilar oʻrtasidagi aloqaning uzluksizligini ta’minlash 
uchun har bir franchayzi oʻz restoranlarida kompyuter tizimini oʻrnatishi alab 
qilinadi. Bunday tizim KRRga har bir restorandan sotuvlar toʻgʻrisidagi 
ma’lumotlarni oʻz vaqtida olishga va franchayzini moliyaviy hisobot tayyorlash va 
restoranni muvaffaqiyatli boshqarish uchun zarur boʻlgan axborot bilan ta’minlash 
imkonini yaratadi. Shu bilan birga, kompaniya dunyoning har bir mamlakatida 
zahiralarni boshqarish, daromad-yoʻqotishlar koʻrsatkichi nazoratining standart 
shakllariga ega. 
Keysning boshida aytilganidek, KRRning Xitoy bozoriga kirishida KFChning 
sobiq xodimi, Uzoq Sharq mintaqasida katta ish tajribasiga ega boʻlgan Toni Vang 
bosh figuraga aylangan edi. Toni Vang 1944 yilda Xitoyning Sichuan provintsiyasida 
tugʻilib, Tayvanda ulgʻaydi va 60-yillarning oxirlarida AQShga koʻchib oʻtdi. 
AQShda u avvaliga Kentukki shtati Luisvil shahridagi KFCh kompaniyasida menejer 
boʻlib ishladi. Bir qator lavozimda koʻtarilishlardan soʻng u 1986 yilda 
kompaniyaning Janubiy-Sharqiy Osiyo mintaqasi boʻyicha vitse-prezidentiga aylandi. 
Uning ofisi Singapurda joylashgan boʻlishiga qaramasdan, Vang asosiy e’tiborini 
Xitoyga qaratdi (1,2 mlrd. aholi va ovqatlanish industriyasining sust rivojlanganligi 
tufayli). 1987 yilda u Pekin shahrida birinchi gʻarb andozasidagi tez ovqatlanish 
restoranini ochishda bevosita ishtirok etdi. Bu restoran KFChning dunyodagi eng 
yirik restoraniga aylandi va Tyananmqn maydonida Mao maqbarasining roʻparasida 
joylashdi. 
Qushma korxona tuzishda sheriklarni tanlashda Vang restoran rivoji uchun 
joylashish joyi maqbul boʻlganlariga xayrixohlik bildirardi. U restoranni ochishda va 
uning keyingi faoliyati rivojida oʻziga tegishli rol oʻynaydigan uchta xitoylik sherikni 
tanladi: Pekindagi hayvonlarni urchitish byurosi (qoʻshma korxonaning 10% ulushiga 
ega) restoranni mahalliy tovuqlar bilan ta’minlashni oʻz boʻyniga oldi; Pekin turist 
byurosi (ulushi 14%) joyni tanlashda, hukumatdan turli ruxsatlarni olishda, ijara va 
personalni tanlashda yordam berardi; Xitoy banki (ulushi 2%) daromadni 
konvertatsiyalashda yordam berardi. Tovuq narxining yuqori boʻlishiga qaramasdan 
(AQShga nisbatan ikki barobar qimmat), loyiha oʻzini oqladi. Vang Xitoyda restoran 
ochilishini quyidagicha baholadi: “Biz kommunistik davlatlardagi ilk gʻarbiy tez 
xizmat koʻrsatuvchi restoran edik. Bu judayam hayajonli gʻoya edi. Ertalablari 
restoran ochilishi oldidan uning eshiklari tagida katta navbat toʻplanardi va biz bu 
navbatni tartibga solish uchun politsiyani chaqirishimiz odatiy holga aylangandi”. 
1989 yilning sentyabr oyida Toni Vang KFCh kompaniyasidan SP Fuds Servises 
Ko (bu firma Osiyoning eng yirik qishloq xoʻjalik kompaniyasi hisoblanmish 
Charoen Pokfand Grupp tarkibiga kirardi) kompaniyasiga prezident boʻlib oʻtdi. 
Yana ikki yildan soʻng Vang AQShga qaytdi va V.R.Greys end Ko ga tegishli Greys 
Fud Servises kompaniyasiga prezident boʻldi. Bir yil oʻtib Vang aylanmasi 1,2 mlrd. 
dollar boʻlgan Fudmeyker Interneshnl kompaniyasiga prezident etib tayinlandi. 

---

353 
Oʻzining 8 yillik faoliyati davomida Vang 800 ta yangi restoran ochdi, ularning 
aksariyati Tinch Okeani mintaqasida edi. 
1993 yilning yanvarida Sietl shahrida joylashgan Vang boshqaruvidagi Djak in 
de Boks zanjiriga tegishli restoranlardan birida ifloslangan gamburgerlarning topilishi 
ortidan kompaniya katta qiyinchiliklarga duch keldi. Bosh aybdor kaliforniyalik 
etkazib beruvchi boʻlishiga qaramasdan, Fudmeyker serxarajat sudlashish jarayonini 
boshlashga majbur boʻldi. Yuzaga kelgan gʻala-gʻovur sotuvlar hajmi va moliyaviy 
tushumlarning keskin kamayishiga olib keldi. Shu tufayli kompaniya xalqaro 
bozordagi kengayishni orqaga surib turishga qaror qildi. 
Toni Vang xalqaro miqyosda kengayishinig katta imkoniyatlarini sezgan holda 
oʻzining shaxsiy mablagʻlarini jalb qila boshlaydi. Unin shaxsiy Kuik Servis Restoran 
(KSR) kompaniyasi Fudmeyker bilan shartnoma tuzadi va Yaqin Sharq, Osiyo, 
jumladan Xitoy va Yaponiyada Djak in de Boks kontseptsiyasini rivojlantirish va 
franchayzing shartnomalarini tuzish huquqini oladi. Bu kelishuv 1994 yilning 1 
yanvaridan e’tiboran keyingi 10 yil davomida KSR kompaniyasiga yuqorida 
keltirilgan mintaqalarda biznesni rivojlantirish uchun mustaqil tarzda franchayzilarni 
tanlash, ular bilan qoʻshma korxonalar tuzish, franchayzilardan olingan tushumlarni 
Fudmeyker kompaniyasi bilan boʻlib olish imkoniyatiga ega boʻldi. Bu vaziyatni 
Vang qoʻyidagicha sharhladi: “Bu oʻzaro foydali kelishuv. Ular nou-xauga ega 
boʻlgani bilan, pullari boʻlmasa, nima ham qila oladilar? Ularning yirik 
kontseptsiyasi bor, lekin uni xalqaro miqyosda qoʻllay olishmaydi”. 
Ovqatlanish industriyasiga qaytganidan soʻng Vang boshqa investitsion 
loyihalarda ham ishtirok etadi. Masalan, 80-yillarning oxirlaridan boshlab u eng yirik 
amerika sugʻurta kompaniyalaridan biri Ameriken Interneshnl Grup Ink. (AIG) 
rahbariyati bilan aktiv muzokaralar olib bordi. 1990 yilda AIG franchayzing bozorida 
faoliyat yuritishi koʻzda tutilgan FIKA kompaniyasini ta’sis etadi va unga prezident 
sifatida Vangni taklif etadi. Biroq Vang bu gʻoyani hali erta deb hisoblaydi. 
Vang bu taklifni 4 yil oʻtganidan keyingina qabul qildi va 1991 yil yanvaridan 
e’tiboran FIKA prezidenti va mulkdoriga aylanib, qarorgohni Gonkongga koʻchirdi. 
Kompaniya aktsiyalari qoʻyidagicha taqsimlandi: 60% - AIG, 40% - KSR. 
FIKA kompaniyasi quyidagi vakolatlarga ega boʻldi: 
1.
Osiyoda 
franchayzing 
kelishuvlarini 
imzolash 
va 
kontseptsiyalarni 
rivojlantirish; 
2.
Mintaqada franchayzilar uchun konsultatsiyalar berish; 
3.
Franchayzilarni xom-ashyo bilan ta’milab berish. 
FIKA kompaniyasi oʻsha paytning oʻzida Filippin va Tayland bozorlarini 
egallash uchun Tsirkl-K kompaniyasi bilan, Xitoy bozorini egallash uchun esa Karvel 
Ays Krim kompaniyasi bilan franchayzing shartnomasini imzoladi. Keyinchalik 
ularning hamkorligi Tinch Okeani mintaqasining boshqa bozorlariga ham tarqaldi. 
1994 yilda FIKA KRRning Xitoy bozoridagi faoliyatini ushbu bozordagi oʻz 
ekspansiyasini kengaytirish maqsadida oʻrganishni boshladi. 199 yilda FIKA 
KRRdan Pekin va Shanxay shaharlarida tez xizmat koʻrsatish restoranlarini ochish 
huquqini oladi. 

---

354 
Franshiza huquqi uchun toʻlovlardan tashqari Vang birinchi restoranni qurish 
uchun mablagʻ topishi lozim edi. Restoran joyi tasdiqlanganidan soʻng (kerakli 
xodimlar va menejerlarni topish osonligi tufayli bu shahar Pekin boʻlib chiqdi) Vang 
mahalliy sherikni izlay boshladi. Xitoy uzoq vaqt mobaynida ochiq eshiklar siyosatini 
olib borayotganligiga qaramasdan, investitsiyalar sohasiga bu narsa tegishli emas edi: 
ovqatlantirish kompaniyasi 100% xorijiy egalik huquqiga ega boʻlishi mumkin emas 
edi. Shu bilan bir qatorda, egalik huquqiga oid bir qator echilmagan muammolar 
mavjud edi. Shundan kelib chiqib, Vang sherik tanlashda “tashkiliy kuch” taklif qila 
oladigan va koʻnikmalarga ega boʻlgan kompaniyaga e’tiborini qaratdi. 
Avvaliga Vang oʻzining KFChdagi eski tanishlari bilan aloqa oʻrnatdi. Keyin u 
oʻz vaqtida hamkorlik qilgan Ist Siti Fud Servises end Distribyushn Ko 
kompaniyasiga chiqdi. Bu kompaniya shahar hukumatiga tegishli boʻlib, Pekin va 
uning atroflarida har xil tipdagi 30 ta xitoy restoranlariga va 100 dan ortiq sotuv 
nuqtalariga egalik qilardi. Muzokaralar natijasi oʻlaroq, Vang kompaniya 
rahbariyatidan kadrlar siyosati, marketing va ta’minot sohasida qoʻllab-quvvatlash 
imkoniyatini oldi. 
Vang muzokaralar olib borishni boshlagan ikkinchi kompaniya yirik xalqaro 
savdo kompaniyasi boʻlmish Greyt Uoll Treyding Ko ning Pekindagi filiali edi. U 
gʻarb ishbilarmon doiralarida keng aloqalarga ega boʻlib, boshqa xorijiy transmilliy 
kompaniyalar kabi Pekinda investitsiyalarni amalga oshirishga qiziqish bildirardi. 
Vangning uchinchi sherik kompaniyasi – koʻchmas mulk bilan shugʻullanuvchi 
D end D Realti Ko boʻlib, yillik aylanmasi 1,8 mlrd. dollarni tashkil etardi va 
qarorgohi Gonkongda joylashgan edi. 1993 yilda u Xitoy bozoriga kirishni boshladi 
va 1994 yilda Pekinda oʻz ofisini ochadi. 1999 yilda u Pekin markazida joylashagan 
va Gonkong investorlari puliga qurilgan yangi 14-qavatli biznes markaz ijarasi 
boʻyicha agentga aylandi. Kompaniya ushbu binoning birinchi qavatida tegishli 
restoran ochilishidan manfaatdor edi va shu tufayli FIKA bilan kelishuv imzoladi. 
Keyinchalik u Vangga KRR restoranlari uchun butun Pekin boʻylab binolarni izlab 
topishni va’da berdi. 
1999 yilda Toni Vang FIKA prezidenti sifatida boshqa majburiyatlarga ega 
boʻlishiga qaramasdan, KRR restoranlarining Pekinda tarqalishiga katta kuch sarflay 
boshladi. Ammo KRR kontseptsiyasi bilan bogʻliq holat FIKAning boshqa savdo 
kontseptsiyalarini Xitoy bozoriga yoyishga xalaqit bera boshladi. KRR 
kontseptsiyasidagi restoranlarining intensiv rivojlanishiga Xitoy bozorining 
toʻyinmaganligi ijobiy ta’sirini koʻrsatdi. 199 yilning oxirida Pekinda 17 ta 
MakDonalds, 10 ta KFCh, Xard Rok Kafe, Pitstsa Xat va TDjAy Fraydis kabi 
zanjirlarning restoranlari ham faoliyat yuritayotgan edi.
Gʻarb tez ovqatlanish restoranlarinnig va taomlarining mashhurligiga hamda 
Xitoy bozorining ulkan potentsialiga qaramasdan, Xitoy ommaviy ovqatlanish 
industriyasi juda sekin templarda rivojlanayotgandi va juda katta tavakkalchilikni 
taqozo etardi. MakDonalds va KFCh kompaniyalari lizing boʻyicha faoliyat 
yuritishardi. 199 yilning fevralida MakDonaldsning rahbariyati ularning dunyodagi 
eng yirik va ilgʻor restorani ijara binosini tark etishi lozimligi toʻgʻrisida 
ogohlantirildi. Gonkonglik milliarder Li Ka-Shing bu joyda yangi savdo va biznes 

---

355 
markazini qurishni rejalashtiradi. MakDonalds rahbariyati uzoq muddatli ijara 
shartiga asoslanib, bu ogohlantirishlarni e’tiborga olmadi. Restoran oʻsha yilning kuz 
mavsumigacha ishlagan boʻlsada, atrofda olib borilayotgan qurilish ishlari uning 
faoliyatiga ta’sir koʻrsata boshladi. Pekinda ishlayotgan ishbilarmon doiralarda atayin 
ijara shartnomasining mavjud emasligi toʻgʻrisida mish-mishlar tarqala boshladi. Boz 
ustiga KFCh Tyananmin maydonidagi restoranning ijara shartnomasini ijara toʻlovi 
oshirilganligi tufayli uzaytirish imkoniyatidan voz kyechishi toʻgʻrisidagi mish-
mishlar ham tarqala boshladi. Ammo Xitoyda biznes yuritish muammolari nafaqat 
ijara muammoalari bilan, balki materiallar va uskunalar importiga yuqori bojlar (0-
100% atrofida) bilan ham bogʻliq edi. KRR mutaxassislari hisob-kitoblariga koʻra, 
bitta restoran uchun uskunalarni import qilish kamida 10 ming dollarga tushar ekan. 
Boshqa muammo personalni tanlash va tayyorlash bilan bogʻliq boʻlib, sababi, 1 ta 
yangi restoran uchun yaqin bir necha yil ichida minglab xodim zarur edi. Personalni 
tayyorlash gurugʻlarida hech kim xitoy tilini bilmasdi, xitoy tilida uslubiy materiallar 
ham mavjud emasdi. 
Vang oxirgi paytda ish haqi tez suratlarda oʻsa boshlaganligini aniqladi. Xorijiy 
transmilliy kompaniyalar ingliz tilini birmuncha biladigan xodimlariga oyiga 100 
yuan, inglizchada erkin soʻzlasha oladigan top-menejerlarga esa 10 ming yuan maosh 
berardi. Taqqoslash uchun: Xitoyda xodimlarning 9% idan koʻprogʻi davlat sektorida 
band boʻlib, ularning oʻrtacha oylik maoshi 00-700 yuandan iborat edi. Pekinda 
bunday maoshdan aqalli ijara haqini toʻlash ham qiyin hisoblanardi. Natijada 
hukumat subsidiyalar hisobiga oylik yashash toʻlovini 80 yuangacha tushirishga 
muvaffaq boʻldi. Subisidiyaga kirmaydigan yashash joylarining ijara haqi shu 
paytning oʻzida kamida 1000 yuan boʻlib, ularning narxi joylashishi, qulaylik 
darajasiga qarab oʻzgarardi. 
199 yilning oktyabr oyigacha KRR qarorgohida mahalliy etkazib beruvchilar 
borasida noaniqlik hukmron edi va bu oʻz navbatida menyuni shakllantirishda 
qiyinchilik tugʻdirardi. Xitoy oshxonasida tovuq goʻshti doimo tanovul qilinishiga 
qaramasdan, KRRning an’anaviy menyusi Pekinda hali sinovdan oʻtkazilmagandi. 
Xitoyliklarning AQShda baralla reklama qilinayotgan sogʻlom ovqatga munosabati 
ham qanaqa boʻlishi borasida noaniqliklar mavjud edi. Vang va uning hamkasblari 
oldida qisqa vaqt mobaynida echilishi shart boʻlgan bir qator muammolar yuzaga 
kelgandi: