Menejmentga kirish

Mehnat turlarining guruh belgilari boʻyicha tasnifi 
Mehnat tabiati va 
mazmuni 
boʻyicha 
Mehnat predmeti va 
mahsuli boʻyicha 
Mehnat vositasi va 
usuli boʻyicha 
Mehnatning sharoiti 
boʻyicha 
Yollanma va 
xususiy, yakka va 
jamoa, xohish, 
zaruriy va 
majburiyat 
boʻyicha, jismoniy 
va aqliy, takroriy va 
ijodiy, murakkab 
tarkibli mehnat 
Ilmiy muhandislik, 
boshqaruvchilik, 
ishlab chiqaruvchi, 
tadbirkorlik, 
innovatsiya; sanoat,
qishloq, transport va 
kommunikatsiya 
mehnati 
Qoʻl, mexanizatsiyalashti-
rilgan va avtomatlash-
tirilgan, quyi, oʻrta va 
yuqori texnologiyalash-
tirilgan; inson ishtiroki 
turlicha darajada boʻlgan 
mehnat 
Turgʻun va koʻchma yer 
usti va yer osti, yengil, 
oʻrta va ogʻir, yoqimli va 
yoqimsiz; erkin va har xil 
darajadagi chega-ralangan 
mehnat 
11-rasm. Mehnat turlarining guruh belgilari boʻyicha tasnifi
30
 
Bugungi kunda hech bir korxona yoki tashkilot yoʻqki, uning faoliyatida mehnat 
munosabatlari hamda mehnat jarayonlari amlalga oshirilmasa. Korxonada faoliyat 
koʻrsatayotgan rahbardan korxonadagi mehnat jarayonlarini toʻgʻri tashkil etish hamda 
ularni samarali boshqarish vazifasi talab qilinadi. Bu jarayonda esa rahbar “mehnatni 
tashkil etish” iborasi bilan bevosita toʻqnash keladi. Mehnatni toʻgʻri tashkil etishda 
barcha korxona hodimlari bevosita va bilvosita ishtirok etadilar. 
«Mehnatni tashkil qilish» tushunchasining paydo boʻlish tarixiga toʻxtalgandi, 
albatta, ushbu masalaning asoschisi sifatida F. Teylorning (186-191 yillar) nomi tilga 
olinadi. F. Teylor mehnatni «ilmiy boshqarish» muammosini amaliy jihatdan asoslab 
bergan boʻlib, u iqtisodiyotda muhim oʻrin tutadi. Ammo, F. Teylor koʻzda tutgan fan 
sohasini iqtisodiyotda haddan tashqari toraytirib qoʻygan. «Oqilonalashtirish» atamasi 
mazkur fanni toʻgʻri nomlash muammosini murakkablashtirdi, bu atama dastlab 
Germaniyada qoʻllanilgan boʻlib, keyinchalik u muayyan darajada boshqa 
mamlakatlarga ham yoyildi. Mazkur atama shu qadar noaniq va umumiy tusdagi 
mazmunga egaki, uni har qanday yaxshilanishga nisbatan qoʻllash mumkin. Shuni ham 
aytish kerakki, rivojlangan xorijiy mamlakatlarda hozirgi vaqtda «mehnatni ilmiy 
tashkil etish» yoki «mehnatni tashkil etish» atamalari deyarli qoʻllanilmayapti. 
30
Q.H.Abduraxmonov.Mehnat Iqtisodiyoti.Inson Taraqqiyoti.T.:2013 y. 

---

168 
Bu muammo juda koʻpgina MDH mamlakatlari, jumladan, Oʻzbekistonda ham 
mavjuddir. Undan turli darajalarda oʻrin tutadigan xilma-xil hodisalarni nomlash uchun 
foydalaniladi. «Tashkil etish» atamasi ayrim korxona, muassasa, firma va umuman 
jamiyatga nisbatan qoʻllaniladi. Shu bilan birga, gap turli ob’ektlar: mehnat, ishlab 
chiqarish, boshqarish toʻgʻrisida borishi mumkin. 
Jamiyatning ijtimoiy-iqtisodiy tuzilishi, ayni kishilarni mehnatga jalb etish, 
mehnatning ijtimoiy taqsimoti, ijtimoiy mahsulotni taqsimlash usuli va ishchi kuchini 
tiklash xususiyatlari koʻrib chiqilayotganda «mehnatni ijtimoiy tashkil etish» 
tushunchasidan foydalaniladi.