Menejmentda maqsadlarni konkret va aniq o’lchamlari Boshqaruvda maqsadlarni o’rni Maqsadlarni qo’yish

Maqsadlar (natija) ga ko’ra boshqarish jarayonining bosqichlari;
* boshqaruv tizimining barcha pog’onalaridagi menejerlarning vakolatlari va majburiyatlari ko’lami belgilanadi;
* belgilab qo’yilgan majburiyatlar doirasida boshqaruvning maqsadi va vazifalari ishlab chiqiladi, so’ngra o’zaro muvofiqlashtiriladi;
* tashkilot oldiga qo’yilgan maqsadlarga real darajada erishish imkoniyatlari va vositalari rejalashtiriladi;
* har bir pog’onadagi menejerning faoliyati nazorat ostiga olinadi, tahlil qilinadi, baholanadi. Olingan natijalarga ko’ra berilgan topshiriqlarga tegishli tuzatishlar kiritiladi. Bu holatda faoliyat maqsadlarini qaytadan muvofiqlashtirish zaruriyati tug’ilishi mumkin.
Konsepsiyaning foydali jihatlari:
* boshqaruv tizimidagi har bir menejer o’zining va tashkilotning maqsadlarini aniq va to’g’ri tasavvur etsagina ish unumdorligi oshadi;
* umumiy tashkiliy maqsadlar va vazifalarni belgilash jarayonida barcha pog’onadagi menejerlarning bevosita ishtiroki ta’minlangani taqdirda, ularning o’z ishiga qiziqishi hamda ma’suliyati ortadi;
* pirovard natijaga bosqichma-bosqich erishish imkoniyatining mavjudligi. Zero, rejaga muvofiq ma’lum vaqt mobaynida muayyan natijalarga erishish ko’zda tutiladi;
* rahbarlar bilan xodimlar o’rtasidagi munosabatlarni yaxshilash, nazorat tizimi faoliyatini takomillashtirish imkoniyatlari paydo bo’ladi.

Konsepsiyaning kamchiliklari:

* mazkur nazariy tizim boshqaruvning tashkiliy samaradorligi past bo’lgan korxonalarda (tashkiliy faoliyat maqsadlari va vazifalari yuqoridan tushirilib, quyi bo’g’in menejerlarining ushbu jarayonda ishtiroki ta’minlanmasa) yaxshi natija bermaydi;

* shaxsiy motivlashtirishning sustligi, boshqarish jarayonini amalga oshirish uchun muhim bo’lgan axborotning yetishmasligi holatlarida, nazorat tizimining faoliyati qoniqarsiz bo’lsa, bu konsepsiyadan foydalanib bo’lmaydi;
* konsepsiyaga asosan ish yuritilsa, rahbarlarning diqqat-e’tibori kundalik ishlar va yaqin oraliqdagi maqsadlarga erishish bilan bog’liq bo’lib qoladi. Holbuki, faoliyatning pirovard natijasi (uzoq fursatga rejalashtirilgan ishlar)ga qarab ish tutmoq lozim;
* ma’lum shart-sharoitlarda ushbu konsepsiyaga amal qilish oqibatida odamlarning ijodkorligi va tashabbuskorligi buzilishi mumkin.
Mazkur yondashuv mazmunan maqsadga yo’naltirilganlik, belgilanayotgan tadbirlarning majmuaviyligi, vazifalarning manzilliyligi, ularning majburiy ravishda ijro etilishi talabining qo’yilishi, ijro muddatlarining aniq belgilanishi, resurslarning aniq manbalari ko’rsatilishi kabi elementlarning uzviy bog’liqligini ifoda etadi.
Alohida xususiyatlari:
* bu xil yondashuv tizimli-majmuaviy yondashuv bilan uzviy aloqador;
* faoliyatni dasturlashtirish davomida qo’llaniladi;
* maqsadga yo’naltirilgan dasturlar majmuasini ishlab chiqish vaqtida qo’llaniladi.


Mazkur yondashuv nuqtai nazaridan menejmentga nisbatan qo’yiladigan talablar:
* muammoning aniq qo’yilishi;
* maqsadni aniq va to’g’ri ifodalash;
* belgilangan maqsadga erishish uchun muhim bo’lgan resurslarni topish va ijro muddatlarini o’zaro bog’lay bilish.
Dasturiy-maqsadli yondashuvni amalga oshirish uchun zarur shart-sharoitlar:

* ilmiy jihatdan asoslangan maqsadlarni belgilash;
* maqsadga erishishning turli variantlarini ishlab chiqish;
* qo’yilgan maqsadga erishish uchun zarur resurslarning hajmi va tuzilishini aniqlash;
* tizimning amal qilish tamoyilini ifodolovchi modelni yaratish. Bu model real mavjud va kelgusida jalb etilishi mumkin bo’lgan resurslardan qay tarzda va qay miqdorda foydalanish imkoniyati borligini hisobga olib tayyorlanadi;
* taklif etilayotgan muqobil qarorlardan birini tanlab olish prinsipi uchun asos bo’ladigan mezonlarni ishlab chiqish.

Qaror — bu bajarilishi lozim bo’lgan ishning aniq bir yo’lini tanlab olishdir. Boshqacha qilib aytganda, qaror — bu u yoki bu yo’lni tanlab olishda bir to’xtamga yoki muayyan bir fikrga kelishdir. Bunday qarorlarni har birimiz bir kunda o’nlab-yuzlab, bir umr davomida esa ming-minglab qabul qilamiz.

Qaror qabul qilish zaruriyati mavjud holatning bo’lishi lo­zim bo’lgan holat bilan mos tushmasligi natijasida yuzaga keladi. Masalan, davlat tomonidan qat’iy belgilab qo’yilgan narx bozor iqtisodiyoti sharoitida o’z funksiyasini bajara olmaydi. Shu sababli narxlarni erkinlashtirish to’g’risida qaror qabul qilinadi.
Qaror qabul qilish imkoniyatining muqobil yo’llari bo’lganda vujudga keladi va rahbar ulardan birini, eng maqbulini tanlaydi. Qarorning eng samarali variantini topish uchun rahbar "yetti o’lchab bir kes" maqoliga rioya qilishi darkor.
Qabul qilingan qaror reja, topshiriq, buyruq farmon va farmoyishlar orqali yuridik kuchga kiritiladi va amalga oshiriladi. Shu nuqtai nazardan qarorni boshqaruv binosining poydevori deyishi mumkin.
Qaror qabul qilish menejerning fikri-zikrini doim band qilib turadigan tashvishdir. Menejer juda xilma-xil masalalar yuzasidan — ishlab chiqarish va kadrlarga oid, tashkiliy va xo’jalik masalalari yuzasidan qarorlar qabul qiladi. Menejer qarorni yakka boshchilik asosida, yordamchilarni va jamoatchilikni jalb qilib qabul qilishi mumkin. Boshqaruvga oid har qanday qaror samarali bo’lsagina, u maqsadga muvofiq deb hisoblanadi.
Shunday qilib, qaror qabul qilish — bu tashkilot rahbarining tashkilot oldidagi maqsadga erishish uchun o’z vakolati va omilkorligi doirasida qarorning mavjud variantlaridan eng maqbulini tanlash jarayonidir.
Bozor iqtisodiyoti sharoitida rahbar qabul qiladigan qarorning ahamiyati ortib boradi. Iqtisodchilarning fikricha, sex (bo’lim)ning boshlig’i qabul qiladigan bitta qaror shu sex (bo’lim)ning besh-olti oylik ishiga ta’sir qilar ekan. Qabul qilinadigan qarorning oqilligi bir necha omillarga bog’liq. Ulardan asosiylari quyidagilardir:
- qaror qabul qilish jarayonida axborotning to’laligi va sifati;
- qaror qabul qiluvchi rahbarning shaxsiy sifati;
- qaror qabul qilishda tashkiliy masalalarning oqilona yechilish darajasi (masalan, qaror qabul qilishda mutaxassislarni jalb etish, qaror qabul qilish tizimining takomillik darajasi, qarorni ijrochilarga yetkazish, nazorat qilish va bajarilish darajasi va hakozo).
To’g’ri qarorni to’g’ri tanlashda muayyan tamoyillarga tayanish va qarorga bo’lgan talablarni hisobga olish, qabul qilinadigan qaror maqsadini xo’jalik maqsadiga muvofiqlashtirish, mehnat jamoasi manfaatlarining jamiyat manfaatlariga muvofiqligini aniqlash, mehnat va moddiy resurslardan tejamli foydalanish, texnikaviy, iqtisodiy va sotsial rivojlanish tendensiyalarini hisobga olish zarur. Qayd qilinganlarni umumlashtirib aytganda, boshqaruv qaror­lari quyidagi talablarga javob berishi kerak.