"menejment va iqtisodiyot"

uskunalar. 
4.  Mashinalar va asbob-uskunalar; shu jumladan: 
  energiyani,  suyuq  va  gazsimon  moddalarni  ishlash  va  almashtirishga 
mo`ljallangan  kuch  mashinalarи  va  asbob-uskunalar  (generatorlar  va 
gazogeneratorlar,  elektrogeneratorlar,  bug’ qozonlari, havo kompressorlari); 
  ishchi  mashinalari  va  asbob-uskunalar.  Ular  mehnat  buyumlariga  bevosita  ta`sir 
o`tkazadilar.  Bularga  dastgohlar,  presslar,  konveyerlar  va  boshqa  turli 
yordamchi 
asbob-uskunalar: 
o`lchov 
va 
to`g’rilash 
asbob-uskunalari, 
laboratoriya  asboblari, hisoblash mashinalari,  komp'yuterlar  kiritiladi. 
5.  Transport vositalari. 
6.  Har xil  asboblar. 
7.  Ishlab chiqarish inventarlari. 
8.  Xo`jalik  inventarlari. 
9.  Boshqa asosiy fondlar. 
Asosiy  fondlar  tarkibini  o`rganishda  ularning  strukturasi  (tuzilmasi) 
masalasiga ham e`tibor berish kerak bo`ladi.  Asosiy fondlarning strukturasi deb, 
uni  tashkil  etuvchi  tarkibiy  qismlarning,  guruhlarning  har  birinining  umumiy 
qiymatidan  nisbatga  aytiladi.  Masalan, 100 mln. so`m bo`lsa, ulardan binolar–25%, 
inshootlar-15  %,  uzatuvchi  qurilmalar-10  %,  ishchi  mashinalar  va  jihozlar-30%, 
qolganlari  esa 20 foiz bo`lishi  mumkin. 
Asosiy fondlar tuzilmasi  quyidagi  turlarga  ajratiladi: 
1.  Tasviriy  tuzilma. 
2.  Texnologik  tuzilma. 
3.  Tarmoq tuzilmasi. 
4.  Hududiy tuzilma. 
5.  Takror ishlab chiqarish tuzilmasi. 
Tasviriy  tuzilmaning  har  xil  vaqtda  o`zgarishidan  sanoatning  texnik  darajasini 
va asosiy fondlardagi kapital  sarflashning  samarasini  tasavvur  qilsa bo`ladi. 
Asosiy  fondlarning  tuzilishiga  kontsentratsiya,  ixtisoslash,  kooperatsiya, 
kombinatsiyalash,  yangi  korxonalar  qurish  va  qayta  qurishga  kapital  sarflashning 

---

39 
 
texnologik 
tuzilishi, 
korxonalarning 
hududiy 
joylashishi, 
tayyorlanadigan 
mahsulotning  xususiyati  va  hajmi  chambarchas  bog’liqdir.  Masalan,  ishlab 
chiqarilgan  mahsulotning  hajmi  qancha  ko`p  bo`lsa,  shuncha  ishchi  mashinalar  va 
asbob-uskunalarning  tutgan  o`rni ko`proq bo`ladi.