"menejment va iqtisodiyot"

korxonaning o`rni va roli. 
“Korxona”  atamasining  eng  oxirgi  ta`rifi  “O`zbekiston  Respublikasining 
korxonalar  to`g’risida”gi  qonunida  ifoda  etilgan.  Unda  xususan  bunday  deyiladi: 
“Huquqiy  shaxs  huquqiga  ega  bo`lgan,  mulkchilik  huquqi  yoki  xo`jalikni  to`la 
yuritish  huquqi  bo`yicha  o`ziga  qarashli  mol-mulkdan  foydalanish  asosida 
mahsulot  ishlab  chiqaradigan  va  sotadigan  yoki  mahsulotni  ayira  boshlagan,  
xizmat  ko`rsatadigan,  bellashuv  hamda  mulkchilikning  barcha  shakllari  teng 
huquqligi  sharoitida  amaldagi  qonunlarga  muvofiq  o`z  faoliyatini  ro`yobga 
chiqaradigan  mustaqil  xo`jalik  yurituvchi  sub`yekt korxona hisoblanadi”.   
Korxona 
o`z 
faoliyatini 
maqsadlarini 
ro`yobga 
chiqarishga 
ishlab 
chiqarilayotgan  mahsuloti,  bajarilayotgan  ishlari  yoki  ko`rsatayotgan  xizmatlariga 
bo`lgan  ehtiyojlarini  qanoatlantirish  hamda  ana  shu  asosda  mehnat  jamoasi 
a`zolarining  iqtisodiy  va  ijtimoiy  manfaatlarining  hamda  korxona  mol-mulki 
egasining  manfaatlarini  ta`minlash  yo`li  bilan  erishadi.  Korxona  o`z  asosiy 
faoliyatini  o`zining  Ustavida  ko`zda  tutilgan  maqsadlar  va  vazifalarga  muvofiq 
ravishda  amalga  oshiradi.  Korxona  Ustavi  esa  Respublika  qonun  va  qoidalariga 
asoslanadi.  “O`zbekiston  Respublikasining  korxonalar  to`g’risida”gi  qonunning  2-
moddasida korxonalarning  quyidagi  turlari  ko`rsatib berilgan: 
  Jismoniy  shaxslarning  xususiy mulkiga  asoslangan korxonalar; 
  Shirkat  mulkiga  asoslangan,  jamoa,  oila,  mahalla  korxonalari,  ishlab  chiqarish 
kooperativlari,  xo`jalik  jamiyatlari  va  shirkatlariga,  jamoat  tashkilotlari  va 
diniy  tashkilotlariga  qarashli  korxonalar  hamda  jamoa  mulkining  boshqa 
shakllariga  asoslangan korxonalar; 
  Davlat  mulkiga  asoslangan respublika  davlat  korxonalari,  Qoraqalpog’iston 
Respublikasi  davlat  korxonalari,  viloyatlari,  viloyat,  tumanlararo,  tuman, 
shahar davlat  korxonalari  va boshqa turdagi korxonalar; 
  Aralash  mulkka  asoslangan  davlatlararo  va  qo`shma  korxonalar  hamda 
mulkchilikning  turli  shakliga  mansub,  to`liq  yoki  hisobiy  yo`sinda  ishtirok 
etishga  asoslangan boshqa turdagi korxonalar.   
Korxonalarni  yana bir qator xususiyatlarga  ko`ra guruhlash  mumkin:   
Ishlab  chiqarilayotgan  tayyor  mahsulotning  iqtisodiy  mazmuniga  qarab 
korxonalar  ikki  yirik  guruhga  bo`linadi: 
a)  ishlab chiqarish vositalarini  ishlab chiqaruvchi; 
b)  xalq iste`moli  buyumlarini  ishlab chiqaruvchi.   

---

21 
 
Korxonalar  o`z  hajmiga  ko`ra  yirik,  o`rtacha  va  kichik  korxonalarga 
bo`linadi.  Ularning  hajmi  quyidagi  ko`rsatkichlarga  qarab  aniqlanadi:  ishlab 
chiqarilayotgan  mahsulotning  miqdori,  ularda  ishlovchilar  soni,  asosiy  fondlarning 
qiymati.  Korxonalar  to`g’risida  qonunga  asosan  korxonalar  o`z-o`zini  mablag’ 
bilan  ta`minlash,  o`z-o`zini  idora  qilish  tamoyillariga  amal  qilib,  shartnomalar 
asosida  mahsulot  ishlab  chiqaradi  va  sotadi.  Shu  maqsadda  korxonaga  ishchilar 
jalb  qilinib,  mashina  va  mexanizmlar,  uskunalar,  xom  ashyo  va  materiallar  bilan 
ta`minlash  asosida  xo`jalik  faoliyati  tashkil  etiladi.  Bundan  tashqari  asosiy 
jamg’armalarni,  oddiy  va  kengaytirilgan  takror  ishlab  chiqarishni  korxona  amalga 
oshiradi.