"menejment va iqtisodiyot"

bt
 

 AF
o’rtyq  

  Х
ym
, 
Bunda:  Хym – xodimlarning  yillik  o`rtacha miqdori (kishi  hisobida). 
Asosiy  fondlardan  foydalanishni  ifodalaydigan  ko`rsatkichlardan  yana  biri  - 
bu jihozlardan  foydalanish  ko`rsatkichlari: 
a)  ekstensiv  foydalanish  koeffitsienti  (Ke).  U  jihozlarning  rejali  ish  vaqti  fondida 
(Tjr) haqiqiy  ishlagan  vaqti (Tjh) darajasini  ko`rsatadi: 
Кe 

 Тjh 

 Тjr 
b)  intensiv  foydalanish  koeffitsienti  (Kin).  U  jihozlarning  minimum  mahsulot 
ishlab  chiqarishi  mumkin  bo`lgan  miqdoriga  (Mch)  nisbatan  haqiqiy  ishlab 
chiqargan mahsulot miqdori (Mx) darajasini  ko`rsatadi: 
Кin 

 Мh 

 Мм  
 Ishlab  chiqarish  samaradorligini  oshirishning  asosiy  yo`llaridan  biri  mavjud 
ishlab  chiqarish  fondlaridan  foydalanishni  yaxshilashdir.  Ulardan  samarali 
foydalanish  masalasi  ayniqsa,  bozor  iqtisodiyotiga  o`tish  sharoitida  yanada 
dolzarblashadi.  Shuning  uchun  ham  O`zbekistonda  ulardan  har  tomonlama  unumli 
foydalanishga  alohida  e`tibor berib kelinmoqda. 
Ishlab  chiqarish  quvvatlaridan  qanchalik  to`la  va  unumli  foydalanilsa, 
ko`proq  mahsulot  ishlab  chiqariladi,  mahsulotning  tannarxi  kamayadi,  korxonaning 
foydasi va samaradorligi  oshadi.         
Korxonaning  ishlab  chiqarish  quvvati  vaqt  birligi  ichida  belgilangan 
assortiment  va  nomenklatura,  mavjud  dastgohlar,  ishlab  chiqarish  maydonlaridan 
to`liq foydalanilgan  holda mahsulot ishlab chiqarish imkoniyatini  ifodalaydi. 
 Korxonaning  ishlab  chiqarish  quvvati  natura  birligida  o`lchanadi.  Masalan, 
metallurgiya  sanoatida  ishlab  chiqarish  quvvati  tonnada,  to`qimachilikda  yigirilgan 
ip  tonnada,  gazlamalar  metrda,  avtotraktor  tarmoqlarida  avtomobillar  va  traktorlar 
donalab  o`lchanadi.  Ishlab  chiqarish  quvvati  korxonaning  texnik  darajasi, 
unumdorligi,  kadrlar  malakasi,  xom  ashyolarninг  sifati  va  mahsulotlarning 
assortimentiga  qarab o`zgara boradi. 

---

44 
 
Korxonalarda 
ishlab 
chiqarish 
quvvatini 
hisoblash  uchun  quyidagi 
ma`lumotlar  bo`lishi  lozim: 
a)  mavjud  uskunalar  va  agregatlarning  soniga  (ta`mirlashdagi  uskunalar) 
rejalashtirish  davrida  yangidan  kiritilgan  uskunalar  qo`shiladi,  Lekin  jismoniy 
va tabiiy  sharoit ta`sirida  emirilgan  uskunalar  hisobga kiritilmaydi; 
b)  korxonalar  va tsexlarning  ishlab  chiqarish maydonlari  haqidagi  ma`lumot; 
c)  korxonalarning  ish  rejimi,  ya`ni  smenalar  soni  (ta`mirlashga  to`xtash  vaqtisiz), 
ish vaqti fondi; 
d)  uskunalar,  agregatlarning  unumdorlik  normasi. 
Ishlab  chiqarishda  turli  uskunalardan  foydalanish,  korxonaning  quvvati asosiy 
texnologik 
jarayonlarni 
bajaradigan 
yetakchi 
tsexlar, 
bo`linmalar 
yoki 
agregatlarning  quvvatlariga  binoan hisoblanadi. 
Turli  korxonalarning  ishlab  chiqarish  quvvatini  hisoblashda  ularning 
xususiyatlari  inobatga olinadi  va quyidagi  formula  yordamida hisoblanadi: