"menejment va iqtisodiyot"

Amortizatsiya  ajratmalari  -  mahsulot  tannarxiga  kiritiladigan  asosiy fondlar 
amortizatsiyasi  summasi;  asosiy  fondlarni  qisman  tiklash  (kapital  ta`mir  va 
yangilash)  va to`liq tiklash  (renovatsiya)  fondlarinи  yaratishga  xizmat  qiladi.   
Amortizatsiya  ajratmalari  me`yorlari  asosiy  fondlar  qiymatiga  proportsional 
ravishda  hisoblanishi,  ya`ni  taxminiy  foydalanish  muddatiga  tekis  taqsimlanishi 
yoki  kamayib  boruvchi  balans  usulida  -  jadallashtirilgan  tartibda  hisoblanishi 
mumkin.  Jadallashtirilgan  tartibda  foydalanishning  birinchi  yilida  amortizatsiya 
me`yori  2  marta  oshiriladi,  ikkinchi  yili  qoldiq  qiymatining  20%  va  shu  tarzda 
ajratmalar  nazarda  tutiladi.  Natijada  asosiy  fondlar  qiymatining  2  3  qismi  ular 
xizmat  muddatining  yarmidayoq amortizatsiyalanadi.   
Amortizatsiya  me`yorlarining    pasaytirilishi  asosiy  fondlarning  yangilanishini 
sekinlashtiradi,  oshirilgan  me`yorlar  mahsulot  tannarxini  qimmatlashtiradi.  Shu 
sababli  amortizatsiya  ajratmalari  davlat  tomonidan  tartibga  solinadi.  Amortizatsiya 
ajratmalari  ta`minlanishi  kerak  bo`lgan  asosiy  shart  asosiy  fondlar  eskirishini  to`liq 
qoplashi  va  ularni  takror  yaratishni  ta`minlashidir.  Bozor  iqtisodiyoti  rivojlangan 
mamlakatlarda 
davlat 
amortizatsiya 
ajratmalari 
normativlarini 
belgilab, 
jadallashtirilgan  amortizatsiya  orqali  tadbirkorlarga  soliqqa  tortiladigan  foyda 
summasini  kamaytirishga  imkoniyat  yaratib  beradi.  Ayni  paytda  asosiy  fondlar 
qiymatini  hisobdan  chiqarishni  tezlatish  tadbirkorni  asosiy  fondlarning  ma`naviy 
                                                 
1
 O’zbekiston  milliy  entsiklopediyasi. 1 jild.  – Т.: «Davlat ilmiy  nashriyoti», 2000.  – 288  bet. 

---

42 
 
eskirishi  bilan  bog’liq  ehtimoli  bo`lgan  zarar  ko`rishdan  saqlaydi,  yangi  texnika  va 
texnologiyani  tezroq joriy  etishga rag’batlantiradi. 
Amortizatsiya  ajratmalari  asosiy  fondlarning  o`zini  yoki  uning  ba`zi 
qismlarini  yangilash  vaqti  kelgunchа  shu  shaklda  ma`lum  fondda  jamg’arilib 
turiladi  va  bu  fondni  amortizatsiya  fondi  deb ataydilar. Demak, amortizatsiya fondi 
- amortizatsiya  ajratmalari  hisobiga shakllanadigan  maxsus fonddir. 
Asosiy  vositalar  va  ishlab  chiqarish  ahamiyatiga  ega  bo`lgan  moddiy  aktivlar 
amortizatsiyasi  degan tushuncha ham mavjud. 
Asosiy  vositalar  va  ishlab  chiqarish  ahamiyatiga  ega  bo`lgan  nomoddiy 
aktivlar  amortizatsiyasi  bo`yicha xarajatlar  tarkibiga  quyidagilar  kiradi: 
-  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlarining  dastlabki  qiymatidan  kelib  chiqib 
hisoblangan  amortizatsiya  ajratmalarining  summasi (hisoblangan  eskirish); 
-  lizing  bo`yicha  va  belgilangan  tartibda  tasdiqlangan  normalar  qonun 
hujjatlariga  muvofiq  amalga  oshiriladigan,  jadallashtiriladigan  amortizatsiya 
summasi. 
Ishlab  chiqarish  ahamiyatiga  ega bo`lgan nomoddiy aktivlar eskirish, har oyda 
xo`jalik  yurituvchи  sub`yekt  tomonidan  dastlabki  qiymati  va  ulardan  natijali 
foydalanish  muddatidan  (biror  xo`jalik  faoliyati  yurituvchi  sub`yekt  muddatidan 
ortiq  emas)  kelib  chiqib  hisoblanadigan  mahsulot  (ishlar,  xizmatlar)  tannarxiga 
tegishli  bo`ladi.  Natijali  foydalanish  muhlatini  aniqlash  imkoni  bo`lmagan 
nomoddiy aktivlar  bo`yicha eskirgan  normasi 5 yilga  hisoblanadi. 
Ma`lumki,  amortizatsiya  ajratmalari  belgilangan  normalar  bo`yicha  tayyor 
mahsulotning  tannarxiga  kiritiladi  va u quyidagi  formula  yordamida aniqlanadi: