"menejment va iqtisodiyot"

Ishlab  chiqarishda  qatnashadigan  asosiy  fondlarning  maqsadi  moddiy 
boyliklar  yaratishda  ishtiroк  etishga  qaratilgan  bo`lsa,  ishlab  chiqarishda 
qatnashmaydigan  asosiy  fondlarning  maqsadi  xodimlarning  moddiy va madaniy 
ehtiyojlarini  qondirishdan iboratdir. 
Ishlab  chiqarishda  qatnashmaydigan  asosiy  fondlar  asosiy  fondlarning 
ajralmas  qismi  bo`lib,  ishlab  chiqarish  xarakterida  bo`lmagan  ehtiyojlarga  bir 
necha  yil  mobaynida  xizmat  ko`rsatuvchi  fondlardir.  Uy-joylar,  maorif,  sog’liqni 
saqlash,  kommunal  xo`jalik,  boshqaruv,  madaniyat  muassasalari  va  h.k.  bino lari, 
transport  vositalari,  inshootlar  va  asbob-uskunalar  ishlab  chiqarish  xarakterida 
bo`lmagan  asosiy  fondlar  jumlasidandir.  Bu  fondlar  noishlab  chiqarish  sohasiga 
xizmat  qiladi,  moddiy  ne`mat  ishlab  chiqarish  jarayonida  qatnashmaydi,  ularning 
yemirilgan  qismi milliy  daromad evaziga  tiklanadi.    
Mehnat  buyumlariga  ta`sir  etish  darajasiga  qarab  asosiy  ishlab  chiqarish 
fondlari  aktiv  va passiv fondlarga bo`linadi. 
Aktiv  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlariga  mehnat  buyumlari  shaklini 
o`zgartiruvchi,  ya`ni  bevosita  ta`sir  etuvchi  fondlar  (mashinalar,  asbob-uskunalar, 
texnologik  liniyalar,  o`lchov va to`g’rilash  asboblari, transport vositalari)  kiradi. 
Passiv  asosiy  ishlab  chiqarish  fondlariga  mehnat  buyumlariga  bilvosita  ta`sir 
etuvchi,  ya`ni  ishlаb  chiqarish  jarayonining  normal  o`tishiga  kerak  sharoit 
yaratuvchi  ishlab  chiqarish fondlari  kiradi  (bino va inshootlar, h.k.z).  

---

38 
 
Asosiy  fondlarni  hisoblash,  tahlil  qilish  va  kengaytirilgan  takror  ishlab 
chiqarishni  rejalashtirish  va  bashorat  qilish  maqsadida  ularni  guruhlarga  ajratish 
kerak bo`ladi.  
Hozirgi  kunda  asosiy  fondlar  turli  tasnifga  muvofiq  va  ishlab  chiqarish 
vazifasining  har  turliligi  va  tabiiy-moddiy  belgilarga  qarab  quyidagi  guruhlarga 
bo`linadi: 
1.  Zarur  mehnat  sharoitlarini  ta`minlaydigan  bino  va  arxitektura-qurilish 
ob`yektlari.  Binolarga  tsexlar,  ishlab  chiqarish  korpuslari,  depolar,  garajlar, 
omborxonalar, ishlab chiqarish  xonalari  va laboratoriyalar  kiradi. 
2.  Inshootlar  -  ishlab  chiqarish  jarayonining  bajarilishiga  zarur  va  mehnat 
buyumlarini  o`zgarishи  bilan  bog’lanmagan  birorta  texnik  vazifalarga 
belgilangan  muhandis-qurilish  ob`yektlari  (nasos  stantsiyalar,  tunnellar, 
ko`priklar  va h.k.z.). 
3.  Har  xil  energiya,  suyuq  va  gazsimon  moddalar  uzatadigan  uzatuvchi