|
4.2. Marketing muhitining makro va mikro muhitlarga turkumlanishi va uning ahamiyati
Marketing muhiti tashkilot doirasidagi va keng ta’sir doirasidagi belgisiga ko‘ra mikro va makromuhitlarga bo‘linadi.
Mikromuhit tarkibiga tashkilot tomonidan o‘z imkoniyatlari va mavjud salohiyati vositasida ta’sir etuvchi sub’ektlar va kuchlar kiradi. Jumladan, ta’minotchilar, raqobatchilar, mijozlar va xaridorlar, marketing bo‘yicha vositachilar (agar ular tashkilotga bevosita maslahatlar berayotgan bo‘lsa), muloqotdagi jamoa – mikromuhit elementlari hisoblanadi.
Ushbu mikromuhit elementlari va makromuhitni tashkil etuvchi kuchlar olimlar tomonidan turlicha turkumlanadi. Masalan, D.Evans va B.Berman fikrlariga ko‘ra, marketing amalga oshirilayotgan muhitni firma rahbariyati va marketing mutaxassislari tomonidan nazorat etiladigan va nazorat etilmaydigan omillar guruhiga bo‘lib o‘rganish maqsadga muvofiq. Ushbu yondoshishni D.Evans va B.Berman firma rahbariyati va marketing mutaxassislari tomonidan amalga oshirilayotgan amaliy hatti-harakatlarda, boshqarish sohasidagi chora va tadbirlarda deb asoslaydilar va baholaydilar.
Bizning fikrimizcha, ushbu ilmiy yondoshishi va amaliytahlil ijobiy jihatlarga ega va u izlanishning asosiy mezoni sifatida marketingni tashkil etish va boshqarish vazifalarini birlamchi qilib qo‘yadi. Marketingni makro va mikromuhitlarga turkumlab o‘rganish klassik tarzda bo‘lib, u tashqi o‘zgarishlar ko‘lamini o‘ta tartibli tizimga solib o‘rganish va inobatga olish imkonini beradi.
Marketing faoliyatini amalga oshirishda tashkilotning barcha funksional bo‘linmalari (buxgalteriya, moliya, ishlab chiqarish, sotish, marketing, ilmiy-tadqiqot va hokazo) yetakchi ahamiyat kasb etadi. Bo‘linmalarning tashkiliy tuzilishi, bo‘ysunishi esa tashkilotning boshqarish tuzilishidan kelib chiqadi. SHuni ta’kidlab o‘tish joizki, marketing maqsadlari va vazifalari bevosita boshqarish tizimining shakllanishini belgilashi lozim, aksincha emas.
SHu nuqtai nazardan, marketing faoliyatining shakllanishi va mikromuhitda ta’sir etuvchi kuchlar ta’sirini e’tiborga olish zarur hisoblanadi.
Tashkilot makromuhitini o‘rganish ta’minotchilardan boshlanadi. Ta’minotchilar – alohida olingan tashkilot. Uyushma, shaxslar yig‘indisidan tarkib topib, firmani moddiy, moliyaviy va mehnat resurslari bilan ta’minlaydi, muayyan tovar ishlab chiqarish va xizmat ko‘rsatish uchun sezilarli ta’sir o‘tkazadi. Ta’minotchilarni o‘rganish o‘ziga xos xususiyatlarga ega. Tashkilot uchun ta’minotchi bo‘lgan firma, uning raqobatchisi uchun ham ta’minotchidir. Ta’minotchi ham o‘z faoliyatida erkin bo‘lib, uning talablar va ehtiyojlarini tabiiyki, nazarda tutish lozim.
Masalan, A – firmaning ta’minotchisiga nisbatan munosabatini olaylik. yetkazib berilgan tovar uchun pul to‘lovlarining kechiktirilish, shartnoma kelishuvlarining tez-tez buzib turilishi, nafaqat undan mahrum bo‘lish xavfini, balki barcha ta’minotchilar o‘rtasida ushbu A – firmasiga nibatan salbiy mulohazalar vujudga kelishiga sabab bo‘ladi. Eng ko‘ngilsiz oqibat sifatida esa, qayd etilgan ta’minotchini A – firmaning Raqobatchisi manfaatlarida xizmat qilishi va uning doimiy ta’minotchisiga aylanishini misol qilish mumkin.
Marketing bo‘yicha vositalar – tashkilot uchun uning tovarlarini mijozlariga yetkazish. Sotish, aloqa o‘rnatish bo‘yicha yordam ko‘rsatuvchilardir. Ular jumlasiga savdo vositachilari (dilerlar, distribyuterlar, savdo markazlari va hokazo), tovar yetkazib berish bilan shuhullanuvchi tashkilotlar (transport xizmati ko‘rsatuvchi tashkilolar, portlar, aeroportlar, omborlarga ega bo‘lgan tashkilotlar vash u kabi tovar harakatini ta’minlovchilar, vositailar), kredit-moliya muassasalari (banklar, suhurta kompaniyalari va hokazo) kiradi.
Mijozlar va xaridorlarni o‘rganish odatda ularni «mijozli bozor» turkumiga bo‘lib o‘rganish keng tarqalgan.
Tashkilot o‘z mahsulotlarini quyidagi mijozlar bozorida sotishi mumkin:
iste’mol bozorida, ya’ni bevosita uy xo‘jaliklari ehtiyojlarin qondirish uchun;
ishlab chiqaruvchilar bozorida, ya’ni tashkilot mahsulotidan foydalanib, boshqa turdagi mahsulot ishlab chiqaruvchilar ehtiyojlarini qondirish uchun tashkil etiladigan bozorda;
davlat muassasalari bozorida,ya’ni davlat buyurtmalari asosida bajariladigan tovarlar va ko‘rsatiladigan xizmatlar bozorida;
ulgurji bozorda;
xalqaro bozorda.
Har bir bozor o‘z xususiyatiga va mijozlarining turli-tuman ehtiyojlariga ega. SHu jihatdan, tashkilot mijozlar ko‘lamini va tarkibini o‘zgartirishi natijasida tovarni ishlab chiqarish hajmi, quvvati, sotish intensivligi, foyda me’yori turlicha bo‘ladi. Demak, tashkilot o‘z oldiga keng imkoniyatli mijozlar bozorini shakllantirish vazifasini qo‘ymohi lozim.
Raqobatchilar alohida o‘rganishni talab qiladi. Ular o‘z navbatida, istak bo‘yicha, safdosh tovar bo‘yicha, tovar turi bo‘yicha va tovar markasi bo‘yicha turkumlanadi.
Xaridor talablari turli-tuman bo‘lishi bilan bir qatorda ulardan qay birini birinchi va qaysinisini keyinroq qondirishga bevosita turli tovar yoki xizmat ko‘rsatuvchi tashkilotlar o‘zaro raqobatlashadilar. Masalan, to‘rt a’zoli oila rahbari olgan maoshini va to‘plagan jamharmasini tabiiyki, rafiqasi bilan nimaga sarflashni maslahatlashadi. Uy-ro‘zhor buyumlarini yangilash, bolalar uchun kiyim-kechak olish, birga ta’tilni xorijiy davlatda o‘tkazish va shu kabi talablarni qondirish zarurati va
imkoniyai bor deb faraz qilaylik.
Bu tovarlarni va xizmatlarni taklif etuvchi tashkilotlar qay tarzda samarali va o‘z vaqtida harakat qilsalar, ushbu oila ularning mijozi, xaridori bo‘ladi.
Demak, uy-ro‘zg‘or buyumlarini, bolalar kiyim-kechagini sotuvchi tashkilotlar va sayohat byurosi oilaning istagini birinchi bo‘lib qondirishda raqobatchi hisoblanadilar.
Do'stlaringiz bilan baham: |
