Menejment kafedrasi

1. O’zbekistonda Kichik biznes va xususiy tadbirkorlikni
rivojlantirish yo’nalishlari
Yaqin o’tmishda biz jamiyatimiz kapitalizmdan sotsializmgacha bo’lagan yo’lni muvaffaqiyatli ravishda bosib o’tib, rivojlangan sotsializm davriga kirdi va endilikda shubhasiz kommunizm sari qadam tashlab borishi kerak deb hisoblar edi. Lekin hayot bu fikrni noto’g’ri ekanligini ko’rsatdi.
Bugungi kunda Respublikaning ko’pgina shaharlari va xususan poytaxtidagi bozor va savdo rastalarini aylanib chiqadigan bo’lsa, bunga butunlay aksincha manzarani ko’rish mumkin, lekin, afsuski, bu - yangi bozor mexanizmi to’la g’alaba qozondi degan gap emas, xali. Lekin hech yerda, hech narsa tez va oson qad ko’tara qolmaydida. Jamiyatning eskicha rusumdan yangichasiga o’tishi, odatda, bemashaqqat va biz istagancha tez bitmasligi jahon tajribasidan ma’lum. Prezidentimiz ko’rsatib bergan besh tamoyil va bozor mexanizmiga sakrab-sakrab emas, balki bosqichma-bosqich o’tib borish-o’z iqtisodiyotimizning modelini shakllantirish va madaniyatga erishgan jamiyat ko’rishning asosiga quyilagi xususityalar ana shulardir. Bular tamomila tushunarlidir, ular Respublikaning o’zidagina emas, balki jahonning boshqa mamlakatlarida ham tegishlicha qo’llab-quvvatlanmoqda.
Bir so’z bilan aytganda, bozor munosabatlari asoslarini yaratish uchun, amalga oshirilayotgan islohotlarning hayotiyligini ta’minlash uchun respublikada hozir juda ko’p ishlar qilinmoqda.
Bozor iqtisodiyoti rivojlangan hamma mamlakatlarda tadbirkorlik faoliyati bilan biznesni rivojlantirishning zarur sharti xususiy mulkchilikdir, lekin tadbirkor bilan biznesmen hamisha ham xususiy mulk egasi bo’lavermaydi. Tadbirkorlar bilan biznesmenlar orasida mulk egalari bilan bir katorda menejerlar, ishlab chiqarish tashkilotchilari va ishga astoydil berilgan boshqa har qanday kishilar ham bor.
Hozirgi sharoitlarda xususiylashtirish tadbirkorlikning asosi bo’lmish xususiy mulkchilikning qayta tiklashga dahvat etilgan. Xususiylashtirish ijtimoiy-iqtisodiy vazifalarni hal qilish, bozor muhitini shakllantirish vositasidir. U raqobatni yuzaga keltirib, tadbirkorlarga va turlicha mulkiy shakldagi korxonalarning rahbarlariga erkinlik berishi, innovatsion tipdagi yangi taraqqiyotning ijtimoiy bazasini shakllantirishi kerak.
Xususiylashtirish mustakil va shu bilan bir vaqtda murakkab muammodir. Uni zo’rama-zo’raki jadallashtirish ham, susaytirib kuymaslik ham kerak. Bemavrud ko’rilgan har qanday choralarning natijalari hamisha ham yaxshi chikavermasligi ma’lum. Mehnat jamoalari va ularning rahbarlari xususiylashtirishning zarurligini anglab yetadigan, bu chorani qanday amalga oshirishi kerakligi va qanday natija berishini o’rganadigan bo’lsalar, ana shunda u samara beradi.
Tadbirkorlik va biznesni rivojlantirish uchun boshqa shart-sharoitlar ham bo’lishi kerak. CHunonchi, iqtisodiy va ijtimoiy davlat siesatining barqarorligi, tadbirkorlik va biznes xususida ijobiy ijitimoiy fikr yuzaga kelgan bo’lishi, imtiyozli soliq tartibi, tadbirkorlikni qo’llab-quvvatlaydigan rivojlangan infrastruktura, aqliy mulkni ximoya qiluvchi samarali tizim bo’lishi kerak va u hozirgi kunda xukumatimiz tomonidan qabul qilingan Davlat Dasturlarida o’z ijrosii topmoqda Tadbirkorlik uchun qulay kredit tizimini yaratish, ularga zarur ishlab chiqarish vositalari, xom ashyo va butlovchi buyumlarni sotib olish imkonini yaratilmoqda.

• 
  O’zbekitonda kichik biznesni rivojlantirishning asosiy maqsadi mamlakat iqtisodiy o’sishining qo’shimcha manbalarini yaratishdan iborat bo’lib, ijtimoiy-iqtisodiy muammolarini bartaraf etishda katta rol o’ynaydi, ya’ni aholini ish bilan ta’minlash, milliy boyliklarini ko’paytirish va millat farovonligi uchun xizmat qiladi.
  
• 
  Kichik biznesni rivojlantirish bozorni iste’mol tovarlari va xududiy monopolizmga barham berishga, raqobot muhiti vujudga kelishi va kengayishiga, ilmiy texnika natijalarini ishlab chiqarishga joriy etishga, eksport salohiyati yuksalishiga ijobiy ta’sir ko’rsatadi.
  
• 
  Kichik biznes jamiyatda siyosiy va iqtisodiy barqarorlik ta’minlovchi o’rta sinifni shakllantiradi. Har qanday jamiyatda o’rta mulkdor sinfi iqtisodiyot rivojlanishida o’ziga xos o’rin tutadi.
  
• 
  Kichik biznesning yana bir muhim vazifasi iste’mol talabining tabaqalanishi va individuallashuvi sharoitda keng turdagi tovar va xizmatlar ishlab chiqarishni amalga oshirishdir.
  
• 
  Kichik biznesni yana bir xususiyati nisbatan kam harajatlar evaziga yangi ish o’rinlari yaratish va shu orqali bandlik muammosini hal etishga xissa qo’shishi hisoblanadi. SHu bilan birga, kichik biznes turli ijtimoiy guruhlar daromadlari o’rtasidagi tafovutlarni qisqartirishga, moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarni sarmoyadorlik darajasi yuqori bo’lgan sohalarga yunaltirishga, iqtisodiyot turli sektorlari o’rtasidagi iqtisodiy munosabatlarni takomillashtirishga o’z xissasini qo’shadi.
  
• 
  Kichik biznesning ijtimoiy vazifalari ham muhim ahamiyatga ega. Kichik biznes kishilarning tadbirkorliq ishbilarmonlik ijodkorlik saloxiyatlarini namoyish etish uchun qulay shart-sharoit yaratadi. Unda yirik korxonalardan farqli o’laroq ishlab chiqarish natijalari va ishlovchilar manfaatlari o’rtasida bog’liqlik yaqqol ko’rinib turadi.
  
• 
  Kichik biznesning yana bir muhim ijtimoiy vazifasi shundan iboratki, u ijtimoiy jihatdan zaif aholi qatlamlari-ayollar nogironlar, pensionerlar va boshqalarni ish bilan ta’minlaydi hamda ularning mehnatidan keng foydalanadi. Yosh mutaxxassislar ishlab chiqarish tajribasi ortishiga sharoit yaratadi.
  
• 
  Bu o’rinda yigirma yil mobaynida respublika yalpi ichki mahsuloti xarid qilish qobiliyati bo’yicha 3,4 barobar, ya’ni 27,1 milliard dollardan 92,3 milliard dollarga, sanoat mahsulotlari ishlab chiqarish hajmi esa 3 barobar oshganini aytib o’tish kifoya.
  
• 
  SHu davr mobaynida yalpi ichki mahsulot tarkibida sanoat ulushi 17 foizdan 24 foizga, xizmatlar ulushi 34 foizdan 49 foizga oshdi. Avtomobilsozlik, neft-gaz-kimyo, farmatsevtika, zamonaviy oziq-ovqat va to’qimachilik sanoati kabi yangi iqtisodiyot tarmoqlari tashkil qilindi.