Menejment kafedrasi

2. Tadbirkorlik etikasi (odob-ahloqi)
Zamonaviy madaniyatli tadbirkorlikni hamkorlikda ishlovchi kishilarning halolligi vijdonliligisiz tasavvur qilib bo’lmaydi. Bularsiz bitim tuzish va kreditlar olish mumkin emas. Ishbilarmonlik olamida millionlab bitimlar oьzaki kelishuv asosida tuziladi va milliard so’mlik tovarlar xujjatlashtirilmagan shartnomalarga binoan sotiladi.
Tadbirkorlikning muvaffaqqiyati firmadagi sheriklar (kompan’on) va ishlovchilar orasidagi psixologik muhitga bog’liq. Firmada birbirini tushunish birgalikda javobgarlik va o’zaro ishonch hukmron bo’lishi kerak. Ko’pchilik firmalarda (ayniqsa Yaponiyada) katta oila printsipi amal qiladi. Ishlovchilar o’z ish joyiga o’z oilasidan qarashadi va hamma harakatni firmani rivojlantirish uchun qilishadi. SHu bilan birga firma hamo’z ishlovchilarining soьligi to’g’risida g’amxo’rlik qilishi lozim.
Tadbirkor o’z mijozlari bilan mustahkam aloqada bo’lishi va ularning ishonch qozonishi, doirasini kengaytirish, ular bilan ishbilarmonlik aloqalarini boьlash uchun ahloqiy me’yorlariga rioya qilishi kerak. SHartnoma majburiyatlarini taominlash ishlari buzilib, o’z vaqtida bajarilmasa, mijozlarni firmaga bo’lgan ishonchi yo’qoladi va ular boshqa tomonga burilib ketadilar. O’z va’dasida turmaslik, insofsizlik, beparvolik pirovard natijada firmani barbod (sinish)ga olib keladi. Tadbirkor onggini tarbiyalash uning faoliyatidagi muvaffaqiyatlar asosidir.
M.Veber o’zining asarlaridan birida shunday degan edi: «Rivojlangan kapitalizmda tadbirkorlik faoliyatining muvaffaqiyati katta mablag’ egalari tomonidan emas, balki mashaqqatli hayot maktabini bosib o’tgan, ehtiyotkor, bo’lish bilan birga dadil harakat qiladigan, o’zini tuta biladigan, xolis, qatoiyatli, burjuaziyaga xos dunyoqarash va printsiplar asosida o’z ishiga sodiqligidadir»
Ana shu printsiplar quyida keltiriladi:
Fol’ksvagen kontserni rahbari Daniel Redvarning “Bozor madaniyati” (Этика рынка) maqolasida shunday deyiladi: bozor-oliyjanoblik, mardlik, saxiylik, ishonchlilik, tartiblilik, birdamlik kabi ma’naviy e’tiqod, o’yin qoidalari va yozilmagan qonunlar bo’lishini talab qiladi. U “Ishonch tadbirkorlik faoliyatidagi asosiy printsiplardan biri hisoblanib, uning ahamiyati tobora ortib boradi.” Korxona - orol ham, fil suyaklaridan tiklangan minora ham emas. U o’zining rishtalar bilan boo’langan jamiyatning bir qismi deb hisoblashi lozim.

• 
  “Yodingizda tuting, vaqt bu pul; kimki har kuni o’ng shiling ishlab topa olsayu, lekin yarim kun ishlamay, dangasalik qilib uyda o’tirsa, u ‘ar kun o’ziga olti pens sarflasa, bundan tashqari u yana besh shillingni yo’qotadi.
  
• 
  Yodingizda tuting, kredit bepul. Kimki menga maolum muddatga o’z pulini bersa, muddat o’tgandan so’ng men unga pulini kelishilgan foizda ortiьi bilan qaytaraman;
  
• 
  Yodingizda tuting, pul tabiatiga ko’ra se’osil va yangi pullar dunyoga keltirish qobiliyatiga ega. Puldan pul dunyoga keladi, uning shoxlari yana ‘am ko’proq pul dunyoga keltiradi va x.k.
  
• 
  Sizda pulingiz qancha ko’p mikdorda bo’lsa, ularning ‘arakati (aylanishi) natijasida u yana ko’payadi, daromadingiz esa borgan sari ortib boradi. Kimki nasl beruvchi ‘ayvonni o’ldirsa, uning minglab naslini yo’qotadi, kimki bir tangani noo’rin sarflasa, u ko’p narsadan ma’rum bo’ladi, chunki bir tanga ko’plab funtni keltirishi mumkin edi.
  
• 
  Ushbu maqolni yetda tuting: «kimki o’z vaqtida to’lasa, unga o’zgalar ‘amyoni doimo ochiq”. O’z vaqtida ‘isob-kitob qiladigan kishiga o’z do’stlaridan doim qarzga pul olishi mumkin bo’ladi. Bu esa juda qulay. Yoshlarga jamiyatda o’z mavqeiga erishishda ‘arakatchanlik bilan bir qatorda puxtalik, ishini o’z vaqtida aniq bajarishi, ‘aqqoniylik katta yordam beradi.
  

Bundan tashqari, tartibliligingiz o’z qarzlaringizni unutmasligingiz va x.k., shuni ko’rsatdiki siz nafaqat puxta shu bilan birga ‘alol kishisiz, bu esa sizning kreditlaringizni ko’paytiradi”.
SHuning uchun xozirgi kunda xo’jalikni yuritish - bu ko’proq o’zaro kelishish va murosa qilish demakdir. Nafaqat korxona yoki firma egalari, nazorat kengashlari, xodimlar va rahbarlar, balki texnik imkoniyatlar, iqtisodiy, ekologik munosabatlar va ahloqiy javobgarlik kabilar bilan murosa qilishdir.
Bozor iqtisodiyoti sharoiti raxbarlardan tadbirkorlik va ishbilarmonlikni boshqaruv uslublarini takomil-lashtirishni talab etadi. Boshqarish uslublari asosan ongli ravishda muayan maqsadlarga erishish uchun xizmat qiladi. Bu faoliyat davomida ma’naviylik me’yorlariga, ya’ni tadbirkorlik etikasiga amal qilish maqsadga muvofiqdir.