Menejment kafedrasi

2. Ishlab chiqarish xarajatlari taxlili
Tadbirkor asosli va oqilona boshqaruv qarorlarini qabul qila olishi uchun korxonaning daromadlari va xarajatlari haqida aniq ma’lumotlarga ega bo’lishi, shuningdek, bu ma’lumotlar taxlil uchun qulay ko’rinishga keltirilishi lozim. Jumladan, korxona xarajatlarini tasniflashdamahsulotning ishlab chiqarish tannarxini va davr xarajatlarini, doimiy vz o’zgaruvchi xarajatlarni bir-biridan ajratib olinishi muhim o’rin tugadi.
Xarajatlarning ishlab chiqarish tannarxiga yoki davr xarajatlariga kiritilishi moliyaviy natijalarning aniqlanishiga, tugallanmagan ishlab chiqarish hajmiga, moddiy zahiralar qoldiqlari qiymatiga taosir etadi. Davr xarajatlari ular amalga oshirilgan davr natijalariga yozib qo’yiladi kelgusi davrga o’tkazilmaydi. Bu masala qanday hal etilishi korxonaning baho siyosatiga ham ta’sir etmay qolmaydi. SHuning uchun amaliyotdagi jiddiy masalalardan biri muayyan xarajatlarni qaysi moddaga kiritish malasidir: ishlab chiqish xarajatlarigami, davr xarajatlarigami yoki yillarga taqsimlanib ketuvchi kapital xarajatlargami? Korxona faoyaiyatining sof natijasini aniqlash uchun korxona hisobot davrida amalga oshirgan barcha xarajatlar e’tiborga olinishi lozim. SHunga asosan O’zbekiston Respublikasi Moliya vazirligi tomonidan ishlab chiqilgan “Xarajatlar tarkibi to’g’risida Nizom”ga binoan barcha xarajatlar quyidagicha guruhlanadi:
1. Mahsulotning ishlab chiqarish tannarxi:

• 
  bevosita va bilvosita moddiy xarajatlar;
  
• 
  bevosita va bilvosita mehnat xarajatlari;
  
• 
  ishlab chiqarish xarakteridagi boshqa bevosita va bilvosita xarajatlar (ishlab chiqarishning ustama xarajatlarini qator qo’shgan holda).
  

2. Davr xarajatlari (operatsion xarajatlar):

• 
  mahsulotni sotish bo’yicha xarajatlar;
  
• 
  ma’muriy xarajatlar;
  
• 
  boshqa operatsion xarajatlar.
  

3. Moliyaviy faoliyat bo’yicha xarajatlar:

• 
  to’lash bo’yicha xarajatlar;
  
• 
  chet el valyutasidagi operatsiyalar bo’yicha salbiy kurs farqlari;
  
• 
  qimmatli qog’ozlarga yo’naltirilgan mablaьlarni qayta baholashdan talofot;
  
• 
  moliyaviy faoliyat bo’yicha boshqa xarajatlar.
  

4. Favqulodda zararlar.
Xarajatlarni, mahsulot tannarxini pasaytirish har bir korxonada mavjud moddiy, mehnat va moliyaviy resurslarga tayanib, ko’proq mahsulot ishlab chiqarish va sotish, ko’proq foyda olish uchun imkoniyat yaratadi. Korxona ko’lami kengayishi bilan tadbiror uchun tannarxni pasaytirishning bir foizi ahamiyatli bo’lib boradi.
Xarajatlarni pasaytirish va samaradorlikni oshirish tadbirkordan korxona mablag’laridan, mehnat va moddiy resurslardan oqilona va tejab-targab, bu boradagi barcha rezervlarni ishga solib foydalanishni talab qiladi. Buning uchun esa xarajatlarning har bir turi bo’yicha puxta iqtisodiy taxlil yo’lga qo’yilishi lozim.