Меҳнат иқтисодиёти

O‘zbekiston Respublikasida aholini ijtimoiy muhofaza qilish tizimining

o‘ziga xos xususiyatlari

O‘zbekistonda olib borilayotgan iqtisodiy islohotlarning markazida ijtimoiy siyosat masalasi turadi. Bu siyosatning zarurati mamlakatda amalga oshirilayotgan keng ko‘lamli islohotlar natijasida aholini ijtimoiy muhofazalash va moddiy qo‘llab- quvvatlash bilan bog‘liqdir. Bundan tashqari har qanday jamiyatda shunday shaxslar toifasi doimo mavjudki, ular ob’ektiv sabablarga ko‘ra (yoshi, sog‘lig‘ining yomonligi, ishsizlik va boshqalar) ishlab chiqarishda ishtirok eta olishmaydi. SHuning uchun ularni ijtimoiy jihatdan himoyalashni davlat o‘z zimmasiga oladi, ya’ni yaratilgan milliy daromadning bir qismi ular foydasiga qayta taqsimlanadi.

Xorijiy mamlakatlar tajribasiga asosan kambag‘allik va aholi o‘rtasida kuchli iqtisodiy tengsizlikning oldini olish maqsadida daromadni taqsimlash va qayta taqsimlash bo‘yicha davlat chora-tadbirlari tizimi ijtimoiy siyosat deb yuritiladi. Keng ma’noda ijtimoiy siyosat deganda shaxsning hayot faoliyatini shunday sharoitlarini yaratish va tutib turish bo‘yicha ko‘rilgan barcha chora-tadbirlar tushuniladi. U o‘z navbatida shaxsning rivojlanishiga yordam beradi va uning ijodiy imkoniyatlarini to‘liq namoyon qilishini rag‘batlantiradi.

Mamlakatda o‘tkazilayotgan barcha islohotlarning pirovard maqsadi –inson uchun munosib shart-sharoit yaratish bilan chambarchas bog‘liq. «Islohot – inson uchun» degan tamoyil O‘zbekistonda islohotning «jazava» (sakrash) usullarini qo‘llashni istisno etdi va bozor iqtisodiyotiga o‘tishning dastlabki bosqichidayoq kishilarni ijtimoiy muhofaza qilish yuzasidan tegishli choralar ko‘rish zarurligini taqozo etadi.

Respublikada bozor iqtisodiyotiga o‘tishning ilk bosqichlaridagi ijtimoiy muhofaza tadbirlari butun aholiga nisbatan qo‘llanildi. Bu esa mamlakatda ijtimoiy- iqtisodiy barqarorlikni saqlashning muhim omili bo‘lib xizmat qildi. Muntazam ravishda ko‘rib chiqilayotgan turli miqdordagi ish haqi, pensiya, stipendiya, nafaqa va tovon puli ko‘rinishidagi bevosita moddiy yordam keng qo‘llanildi. SHuningdek, bu davrda imtiyozlar hamda turli qo‘shimcha to‘lovlar tizimi aholini ijtimoiy muhofazalash darajasini birmuncha oshirdi. Eng kam miqdordagi mehnat haqi va pensiyalarning soliqqa tortilmasligi belgilab qo‘yildi. Korxonalarning o‘z xodimlariga ijtimoiy yordam ko‘rsatish borasidagi xarajatlari qisman byudjet mablag‘lari hisobidan to‘ldirildi. Ommaviy ravishda talab qilinadigan asosiy




²⁸Тишин Е.В. Ижтимоийьная защита и ижтимоийьное обеспечение за рубежом. РАН ИСЭП.-СПб, 1994, 6-7-б.

iste’mol tovarlari va xizmatlarning ko‘pgina turlariga belgilangan narxlar o‘rtasidagi tafovutlar o‘rni qoplandi.

5.