|
22
O’quv
ustaxonalarida dars o’tish tizimi.
Maktab ustaxonalarida ishlar sismavzusi haqidagi masala hozirgi kungacha
pedagogika fani amaliyotida to’liq echilgan deb aytishga bo’lmaydi.
Bir qator avtorlar V-IX sinflarda ustaxonalardagi ishlarni konstruktsion
texnologik sismavzu bo’yicha tashkil etishni talab qiladi. Bu sismavzuni etakchi
tarafi o’quvchilarning bajaruvchilik va shaxsiy qobiliyatini birlashtirishdan iborat.
O’quvchilar mehnat ob’ektini bir tomonlama tayyorlashdan oldin uning
konstruktsiyasi va ishlab chiqarish texnologiyasini amalga oshirish kerak bo’lgan
sharoitida olib kelinadi. Dastlab ular bir qator texnika masalalarni bajaradi.
Shundan keyin detallarni ishlashga ularni yig’ish va biriktirishga o’tadi. Shunday
qilib, o’quvchilar mehnati o’qitish jarayonida oddiy mehnat jarayonlarini bajarib
qolmay, shu harakatga bog’liq sharoitda kelib chiqadigan texnik masalalarni
bajaradi.
Maktab ustaxonalarida amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalarni o’rgatish
operatsion predmetsis mavzusi bo’yicha olib boriladi. Buni bir qator sabablardan
kelib chiqib tasdiqlashimiz mumkin.
Birinchidan dasturda operatsiyalarni tegishli turda o’rganish nazarda
tutilmagan buning ustiga har bir operatsiyalarni o’rganish uchun qancha vaqt
ketish ko’rsatilmaydi.
Demak dasturda amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalari operatsiya yoki
operatsion kompleks sismavzusi bo’yicha amalga oshirishi nazarda tutiladi.
Ikkinchidan- amaliy mehnat o’quv va ko’nikmalarini o’rgatish jarayonini tashkil
etishning o’ziga o’quvchilar tayyorlash kerak bo’lgan ob’ektlar tuzilishidan iborat.
Biroq bu tizim sharoitga qarab ayrim buyumlarni boshqalari bilan almashtirishga
bo’ladi.
Shunday qilib V–VIII sinflardagi texnik mehnat dasturining mazmuni
o’qitishning yuqorida aytilganidek ko’p davom etmaydigan va o’qitish jarayonida
deyarli rol’ o’ynamaydigan operatsion predmet sismavzusin qo’llanishga
yo’naltirilgandek bo’ladi.
23
1.
Foydali ish jarayonida o’quvchilar yasaydigan hamma narsalar
o’quvchilardan qunt bilan unga e’tibor berib mehnat qilishni talab qiladi.
2.
O’quvchilarning (o’ylab) topqirligi psixik komponentlarga qarab
uskunalarning (o’ylab) topqirligiga yaqinlashadi.
O’ylab topish uchun ahli faoliyatining yuqori sifatlariga bog’liq bo’ladi, unda
bir yoki ikki psixik funktsiyalar emas, balki odamzod xizmatining psixologik, fizik
kuchlari qobiliyati va uqubliklarining murakkab kompleksi qatnashadi.
Har qanday o’ylab topish xizmati belgini bir masalalarni amalga oshirishni
nazarda tutadi va bunga ko’pincha fikr yuritish orqali erishadi.
Bu xizmat natijasida kerakli bilimlardan yakunlar, yangi fikrlar paydo etadi.
O’quvchilarning o’ylab topuvchanligi faoliyati jarayonini kattalarning
boshqaruvchilik xizmati jarayonidagi kabi masalani echish amaliyatda qo’llanish
bosqichlariga bo’lish mumkin. O’quvchilarni har xil savol va masalalarni o’zi
echish imkoniyatini o’z ichiga olgan mehnat faoliyatiga qo’yish bilan ularda
intsiativalik va texnik o’y yuritishni (mehnat faoliyatiga qo’yish bilan ularda
intsiativa) rivojlantirish muammosi o’z-o’zidan echilmaydi.
Shuningdek o’quvchilarning o’zlari har xil shu sababli o’quvchilarni mehnat
topshiriqlarida savollar va masalalar qo’yish orqali bajaruvchanlik faoliyati amalga
oshirish mumkin. Shunday qilib o’quvchilarning o’ylab topuvchanligini tashkil
etish ustaxonalardagi ishlarda o’qishga muammoli munosabat orqali amalga
oshirish imkonini beradi. Texnika asoslarini o’rganish uchun o’quvchilarni
kollektorli va asinxronli dvigatellar, elektr asboblari ularning tuzilishi bilan ham
tanishtirish katta ahamiyatga ega.
Texnologik o’rganish-ishlab chiqarish texnologiyasi bilan o’quvchilar
yog’och hamda metalni ishlovda, elektr mantajlash ishlarini o’rinlashda tanishadi.
Bunda o’quvchilar qo’lda va mashinada ishlash to’g’risida tushunchaga ega
bo’ladi. Maktab dasturlarida qo’lda ishlanadigan ishlarga mashinada bajariladigan
ishlarga nisbatan bir qancha ko’proq vaqt ajratilgan. Buni bir qancha sabablar
bilan dalillash mumkin.
24
Birinchidan; qo’l mehnati hozirgi vaqtda keng qo’llanilib unga e’tiborsiz
qarash mumkin emas.
Ikkinchidan; qo’l asboblar bilan ishlaganda jarahatlanish xavfli stanoklarda
ishlaganga qaraganda kamroq bo’ladi.
Uchinchidan; materiallarda ishlashda mehnat operatsiyalarining mazmunini
yozuvchi usullarning biri bo’lagidan stanoklarda ishlaganda ham foydalanishni
esdan chiqarmaslik kerak. Shunday qilib materiallarni qo’lda va mashinada
ishlovda ketma-ketlik kerak. Materiallarni mexanik ishlash texnologiyasi bilan
tanishish vaqtida o’quvchilar belgili hajmda nazariy ma’lumotlar bilan tanishadi va
tegishli amaliy o’quv ko’nikmalarini egallaydi. Masalan; o’quvchilar faner haqida
yog’ochning fizikaviy va texnologik xususiyatlari qora va rangli metallar haqida,
po’lat o’ndirish ularning asosiy navlari haqida qisqacha ma’lumotlar oladi. Tokar
vint kesuvchi, teshuvchi, frezer stanoklarining vazifasi ishlash tamoyil to’g’risida
fikrlarga ega bo’ladi.
Kinematik sxemalarda o’rganadi, detal mexanizmlari bilan tanishadi.
Dasturda o’quvchilarning texnik dokumentlar va ularni tuzish, ulardan foydalana
bilish yo’llarida katta ahamiyat beriladi.
Mehnat hamda ishlab chiqarish o’ndirish elementlari bilan tanishtiruv –
mehnat dasturda o’quvchilarni ish o’rnining to’g’ri tashkil etish nazarga tutilgan
bo’ladi. O’quvchilar yog’och metal elektr montaj operatsiyalarini o’rinlashni
bajarishni ortiqcha vaqt sarflanmaslik uchun asbob hamda zagatovkalarni qanday
joylashtirishi kerakligiga diqqat qiladi. Natijada o’quvchilarni ish o’rnini to’g’ri
tanlash, mehnatni ilmiy jihatdan jihozlash haqida fikrlar foyda bo’ladi. Ustaxona
darslarida ishlab chiqarishni tashkil etish haqida tushunchalar shakllanadi.
Dasturda o’quvchilar ish unumdarligini orttirish to’g’risida bir qancha yaxshi
imkoniyatlar yaratilgan. Dastlab o’quvchilar holda bajarilgan ish stanoklarida
ishlanadigan ish bilan, stanoklardagi ish yarim avtomat va avtomat yordamida
amalga oshadigan ish bilan solishtirish imkonini beradi. Ustaxona darslarida o’z-
o’zini tekshirib borish xususiyatlarida muvaffaqiyatli amalga oshirib berishi
mumkin. Texnik modellashtirish hayotiy foliyatining rivojlanishiga yaxshi ta’sir
25
ko’rsatadi. Bunda o’quvchilar uchun muammoli masalalar amalga oshiriladi. Ular
jadal ko’rsatishga berilgan topshiriqni bajarish uchun o’z bilimlaridan
foydalanishga to’g’ri keladi.
Do'stlaringiz bilan baham: | 
