Меҳнат фанидан амалий машғулотларни ўтказишнинг баьзи бир масалалари

 
Asbob va uskunalarning tuzilishi bilan tanishtirish. 
O’quv ustaxonalarida durodgarlikga oid dastlabki mashg’ulotlar o’tkazilib, 
o’quvchilarning qo’li aralash va randalashga kelganidan keyin va kontrol o’lchov 
hamda rejalash asboblaridan to’g’ri foydalangan holda sodda bog’lash (birikma 
hosil qilish) usullarini o’rganib, ko’nikma va malakalar hosil qilganlaridan so’ng 
ularga mustaqil ravishda instruktsiyaviy yoki texnologik kartalar asosida buyumlar 
tayyorlash topshiriladi.
Dastalarni o’rgatishda to’qmoqning dasta o’rni parmaning, teshilishi yoki 
uya ochilishi mumkin. Dastalar teshiklar orqali o’tkazilib o’rnatilsa, uning 
mustahkamligini ta’minlash uchun dasta elimlab o’rnatiladi va orqa tomondan 
ponalanadi. Dasta uyalarga kiritib o’rnatilsa, elimlanadi va qo’shimcha burama
mix qoqib qotiriladi, shuningdek dastaning uchiga pona o’rnatilib birgalikda 
kiritiladi. 
Yog’och tsirkul’ yog’ochdan tayyorlanadigan maktab tsirkuli shumtol, eman, 
akatsiya, chinor kabi pishiq yog’ochlardan tayyorlanadi. 
Tsirkul’ quyidagicha tayyorlanadi. 
1.
Tsirkulga mos yog’och tanlanadi va brusok tayyorlanadi. 
2.
Tayyor brusokdan tsirkul’ oyoqlari, tirnoq va quloqlar rejalanadi. 
3.
Brusokni tilib, oyoqlarni bir-biridan ajratiladi va tirnoq chiqarilib 
quloq ochiladi. 
4.
Oyoqlarni randalab, egovlab ma’lum shaklga keltiriladi. 
5.
Oyoqlarga paynak (nayza) va bo’r tutkich o’rnatiladi. 
6.
Oyoqlar alohida-alohida pardozlanadi. 
7.
Tayyor oyoqlarni yig’ib, bolt va quloqli gayka yordamida qotiriladi. 
Tsirkulga mos yog’och tanlash va undan brusok tayyorlash ishlari 1-
texnologik karta asosida olib boriladi. 

---

26 
Tayyor brusokdan tsirkul’ oyoqlarini rejalashda yog’och uchlaridan 5 sm 
dan qoldirib, go’niya yordamida reja chiziladi. Reja chiziqlari uchlaridan 
brusokning «beti» ga porsi go’niya bilan 45
0
burchak hosil qilib reja chiziladi. Bu 
chiziqlarning oralig’ini brusok enini teng ikkiga bo’lib, xatkash bilan reja chizig’i 
chiziladi. 
«Bet» dagi reja chiziqlarini orqaga simetrik ravishda ko’chirib, brusokning 
ikkala uchidan radiusli yarim aylang chiziladi va markaz (vint o’rni) belgilab 
qo’yiladi. Bu bilan tsirkulning ikki oyog’i rejalab ajratiladi. So’ngi tirnoq va 
quloqlar rejalanadi. 
Brusokni tilib, oyoqlarni bir-biridan ajratish quyidagicha bo’ladi: 
- brusokning ikki chetidan 45
0 
li reja bo’yicha xatkash chizig’igacha 
arralanadi; 
- oyoqning birortasining uchidan arra polotnosi sig’adigan qilib xatkash 
chizig’igacha arralab, iskana bilan kiritiladi; 
Oyoqlarni randalab, kvadrat yoki muntazam olti yoqli shaklga keltiriladi, 
konuslanadi va uchlari paynak hamda bo’r tutkichga moslab o’lchanadi. 
Tirnoq quloq biriktirilib, oyoqlar juftlangandan keyin markaz bo’yicha 6mm 
li parma bilan vint o’rni teshiladi. Teshik orqali vint o’tkazilib, quloqli gayka
bilan homaki qotiriladi va tirnoq, quloqlar birgalikda egovlanib, reja bo’yicha 
yarim aylana shaklga keltiriladi. (Vint, shayba, quloqli gaykalarning tayyoridan 
foydalaniladi.) 
Oyoq uchlariga konus shaklida tunukadan paynak va bo’r tutqich tayyorlab 
o’rnatiladi. Tsirkul’ yig’ma holicha yoki qismlarga ajratilib, jilvirlab silliqlanadi, 
yog’ochning turiga qarab alblanadi, loklanadi yoki bo’yaladi. 
Durodgarlik ish o’rnini asosini dastgoh (durodgorlik verstagi) tashkil etadi. 

---

27