ÁMELIY JUMIS -2.
INSAN HÁM TABIYIY LANShAFTLAR
Reje:
1.
Tabiyiy lanshaftlar túrleri.
2.
Tabiyiy lanshaftlarǵa insanniń tásiri.
Jumistiń maqseti:
Tabiyiy lanshaftlar haqqında bilimlerge iye bolıw. Dala
ámeliyatı. Laboratoriyada tájiriybe ótkerip kóriw. Prezentatsiya slaydları
járdeminde úyreniw.
Kerekli asbap – úskeneler:
reńli hám qara qaǵazlar, óshirgish, oqiw
qollanba
Teoriyaliq material
.
Teoriyaliq material:
Lanshaft ortalıq tábiyiy evolyutsiyası dawamında payda
bolǵan óz ara ishki baylanıslar hám birliklerge qaray (kóre) basqa jaylardan
(jerlerden) parıqlanatuǵın tabiyiy shegaralarǵa iye bolǵan tábiyiy territorial
komleks bolıp tabıladı.
Landshafttıń tábiyiy komponentleri - rel`ef, taw jınısı, jer ústi hám jer astı
suwları, topıraqlar, iqlım, tiri organizmler hám olardıń óz-ara baylanıslıǵı.
Qızılqum, qarakól qoyları baǵılatuǵın iri jaylaw bolıp ǵana qalmastan, siyrek
ushırasatuǵın ǵaziyneler makanı, geologiyalıq izlew maydanı, iri qalalar
qurılatuǵın iri gidrotexnikalıq imaratlar salınıp atırǵan úlken qurılıs maydanı
sıpatında belgili bolmaqta. Qızılqumda mıńlap aymaqlar qazılıp suw menen
támiynlengen jaylawlar maydanı keńeymekte. Jaylawlardan aqılǵa muwapıq
paydalanbawı, olarda ósimliklerdiń tábiyiy usılda qayta tikleniw qabiletlerine
salıstırmalı kóp muǵdarda qoy baǵıw, jaylawlardı fitomelioratsiya hám
agrofitotsenozlar shólkemlestiriw jumısların ámelge asırıwǵa iye bolǵan potentsial
onimdarlıqtı kemeytirip jibermekte.
Keyingi on jıl dawamında 120 mıń ga hárekettegi qum ózlestirildi.
Jaylawlarda sheksiz qumdı bekkemlewshi ósimlikler egildi.
Taw-toǵay lanshaftları teńiz betinen 800-2800 metrge shekem bolǵan
balentliklerde taw aldı shala shóller, taw toǵay arshazarları, sub alp hám alp
otlaqzarlar biotsenozlarǵa ajıratıladı.
Ózbekstan toǵayları eki toparǵa bólinedi: taw bawırındaǵı toǵaylar hám vodiy
toǵayları.
Taw biotsenozı ushın geybir quslar – aq qanatlı qızılshtan, buxara chittagi,
qumırı, qara ǵarǵa, sútemiziwshilerden – porsıq, jabayı shoshqa, toǵay almaxanı,
balxor menen jorǵalawshılardan - gimalay agaması, Orta Aziya qara jılanı, qalqan
tumsıqlar xarakterlenedi.
Tapsırma:
1 - tapsırma: shól lanshaftınıń ózine tán táreplerin aytıń hám shól
ósimlikleriniń wákillerin ajıratıp alıń. 1- tablitsanı toltırıń.
2-tapsırma. Taw – toǵay lanshaftlarınıń ózine tan táreplerin aytıp beriń hám
gerbaylerden sol landshaftqa tan ósimlikti ajıratıp alıp atın jazıń.
3-tapsırma. Taw landshaftınıń ózine tan táreplerin aytıp gerbariyden ósimlikti
ajıratıp 1-tablitsaǵa jazıń.
4-tapsırma: Mádeniy ósimliklerdiı ózine tan táreplerin aytip beriń hám
gerbariyden ósimliklerdi ajıratıp alıp jazıń 1-tablitsaǵa jazıń.
1-tablitsa
Maǵlıwmatlar tiykarinda tablitsanı toltırıń
Taw toǵay
osimlikleri
Shól osimlikleri
Toǵay ósimlikleri
Mádeniy
ósimlikler