Melioratsiya

Beton yotqizish va  uni kesisii mashinalarining ko‘rsatkich va 
__________________  
qiymatlari  . 
_______________
Ko'rsatkichlari
Beton yotqizish usullart
Kanal sirtiga  1 
to‘liq bo'ylama 
beton yotqizadi 
va tebranma 
shibbalaydi
Kauai sirtiga  j 
to liq  bo'ylama 
beton yotqizadi 
(temir y oid a )
Kanal sirtining 
yarmiga ko‘n- 
dalang beton 
yotqizadi 
(temir y o ‘lda)
I
2
3
4
Kanal  chuqurligi, m
0,6-1,5
0 ,9 -3 0
2,5—4,0
Kanal tubining eni, m
0,4 -1 ,2
0 ,8-2,5
4 ,0 -8 ,0
Kanal devorlarining 
qiyaligi,  m = ctga
1,5
1,5
1,5;2,0
Yotqiziladigan beton 
qalinligi, 5, sm
8 -1 6
6 -1 5
6 -2 0
Beton yotqiziladigan 
sirtning solishtirma 
material sig‘imi, kN/m
a)  beton yotqizish 
mashinasiniki,  y b
b) shibbalovchi 
uskunaniki,yishb
/) silliqlovchi uskunaniki,  ys 
g)  betonni kesuvchi 
uskunaniki,  yqu
13,0-18,0 
18,3-25,0 
15,0-16
2 ,0 -2 ,2  
1,7-2,2 
5 ,0 -8  
1,2-2,5
8,5-9,5 
6,5-7,5
Beton  solinadigan 
idishning hajmi,  Vb, m3
4,0 -8 ,0
2,4-6,3
2,2 -2 ,6
Suv solinadigan 
idishning sig'imi,  Vs
0 ,8-1,2
1,8-2,2
2,0-2,5
Mashinaning ish payti­
dagi harakat tezligi, m /s :
a)  betonni yotqizishdagi-3b
b) betonni kesishdagi -  ;jq
0,012-0,025 
0,006-0,025 
0,050-0,1 
0,02-0,03 
0,03-0,04 
0,03-0,04
Ish unumdorligi,  m3/soat
a) beton yotqizgichniki - и*
b) beton  keskichniki-  u?
14-15 
30-60 
25-35 
20-40 
50-80 
80-100
219

---

Beton yotqizish va uni kesish mashinalarining ko‘rsatkich va 
_________ ____________ qiymatlari_________________________
13.2 -  ja d v a l
Ko'rsatkichlar
Ko‘ndalang yotqizish
Bo'ylama yotqizish
Bunker! i 
kanalning 
yarim 
sirtiga
Bunkerli
kanalning
butun
sirtiga
Bunkersiz
kanalning
yarim
sirtiga
Bunkerli
kanalning
butun
sirtiga
Sirpanib
shibba­
lovchi
Bunkerning 
hajmi,  m3
2 ,4 -8
3 ,3 -5
.
2 ,5 -5
1,3-2
Yotqiziladigan 
beton qalinligi, 
sm
6 -3 0
6 -2 0
10—20
6 -1 5
6 -1 5
Kanalning 
chuqurligi, m
2 ,5 -1 0
1,5—6
2 ,5 -9
1,5-6
1-1,5
Kanal tubining 
eni, m
4 - 8
1,5-8
3 -2 0
0,8-2,5
0,6 -1 ,2
Kanal devori- 
ning qiyaligi
1:1,5-1:2,5
1:1—1:2
1:1,5-1:3
1:1—1:1,5
1:1-1,2
Harakat manbai
Ko‘p
motorli
elektrik
K o‘p
motorli
elektrik
Dizel-gid- 
ravlik va 
dizel- 
elektrik
K o‘p 
motorli 
elektrik va 
dizel- 
elektrik
Mexanik
va
elektrik
Harakat manbai- 
ning quvvati, 
kVt
50-125
120
125
50-100
10-13
Yurish  uskunasi­
ning turi
Temir
yo'lda
Temir
yoMda
0 ‘rmalovc 
hi va temir 
y o ‘lda
Temir
y o ‘lda
Sirpanib
yuruvchi
Ish  unumdorligi, 
m3/soat
2 0 -8 0
15
60-225
25-1 2 0
15-30
Harakat tezligi, 
m/m in
1,0-1,5
18,0
3 -6
0,4-1,5
0,5-1,8
Massasi,  t
20-130
135
4 0 -8 0
16-31
5 -1 2
Ayrim  qismlarining  og‘irlik  kuchlari  quyidagi  formula  yordamida 
aniqlanadi:
G )   ~   Y m ' ^ p ’ 
G 2  —  Y i s h b ' ^ p ’ 
G 3  -   Y
S,1  •  £ p
G 4 = Y ,-V ,;  G 5 = y b -V b;  G 6  = yqu • 
f.p 
bu  yerda  Gpbeton  yotqizadigan  mashinaning  og‘irlik  kuchi,  kN; 
G2  -  shibbalovchi  yurish  uskunasining  og‘irlik  kuchi,  kN;  G3  -  beton
220

---

sirtini  silliqlovchi  uskunaning  og‘irlik  kuchi,  kN;  G4  suvning  ogMrlik 
kuchi,  kN;  G5  -  betonning  og‘irlik  kuchi,  kN;  G6  -  beton  kesuvchi 
uskunaning  ogMrlik kuchi,  k N f y b,ys- tegishli  ravishda  beton  va suvlar- 
ning  solishtirma  ogMrligi,  kN/m3;  ут ,у15№’У5ц>УЧи"  tegishli  ravishda  ma­
shinani,  shibbalovchi,  silliqlovchi  va  qirquvchi  uskunalarning  solish- 
tirma ogMrligi,  bu  qiymatlar  13.1-jadvaldan  olinadi; 
yotqizilgan  be­
tonning  perimetri,  m;  Vb,  Vs  -tegishli  ravishda  beton  va  suvning 
hajmlari, m3.
Beton  yotqizadigan  mashinasining  ishchi  yurish  tezligi  quyidagi 
formula yordamida aniqlanadi:
U,
(13.14)
bu  yerda  U,-mashinaning  texnik  ish  unumdorligi,  m /soat,  13.2- 
jadvaldan 
olinadi; 
£p -yotqizilgan 
betonning 
perimetri, 
m; 
5- 
yotqiziladigan betonning qalinligi,  m;  k r qorishma betonning shibbalash 
koeffitsienti (ki=  1,1-1,25).
Beton 
yotqizadigan 
mashinasi 
va 
uning 
qismlari 
metall 
konstruksiyalari ogMrlik kuchlarining ta ’siri  13.2-rasmda ko‘rsatilgan.
13.2-rasm.  Beton yotqizgich mashinasining hisob chizmasi
221

---

13.3.  Shibbalovchi ish jihozining ko‘rsatkich va qiymatlari
Talab  qilinadigan  burchakli  tebranish  chastotasi  quyidagi  formula 
bilan aniqlanadi:
Л 1 
„2  -OJ‘8*к,
m=  ’ 
'  ------ . s ’1 
(13.15)
bu  yerda  e -  natural  logarifm  asosi,  (-  shibbalovchi 
ish  jihozining  tebranish  amplitudasi, 
sm 
( ^  
=0.03-0,05sm); 
t- 
shibbalovchi ish jihozining shibbalashga sarflangan vaqti, s.
Shibbalovchi  ish  jihozining  shibbalash  jarayoniga  sarflangan  vaqt 
quyidagi formula bilan aniqlanadi:
t = ^h!k,S 
(13.16)
Vb
bu  yerda  bshib-  shibbalovchi  ish jihozining  eni,  m,  (bshjb=0,25-0,5 
m);  Vb-  beton  hajmi, m3.
Tebranish  uskunasiga  qo ‘yiladigan  tebranma  harakatning  yig‘ma 
kinematik  moment  massasining  debalansi  quyidagi  formula  bilan 
aniqlanadi:
MK= - -- -9-g. - ^ , N - s 2 
(13.17)
g
Beton  yotqizadigan  mashinaning  yig‘ma  tortish  kuchi  quyidagi 
formula bilan aniqlanadi:
ZF=Fg + Fisll,k N  
(13.18)
bu  yerda  Fg- 
beton  yotqizadigan  mashinaning  gorizontal 
harakatidagi  qarshilik  kuchi,  kN;  Fish-  ish  jihozining  harakatdagi 
qarshilik kuchi, kN.
Beton  yotqizadigan  mashinaning  gorizontal  harakatidagi  qarshilik 
kuchi quyidagi  formula yordamida aniqlanadi:
Fg = [GI +G4+G5- G b.- ( G i  + Gl)K fm ±i)= 
kN("13  19~)
= [G,  + G4 + G j
- e p -
b0 • hb• yb - (ym + ys). (b + 2hctgak)]-(fm + i ) ’
bu  yerda  Gba-beton  chiqish  tuynugidagi  beton  ustunining  asosga 
beradigan  o g ‘irlik  kuchi,  kN;  G \-  shibbalovchi  ishchi  jihozning  beton 
sirtiga  beradigan  qismidagi  og‘irlik  kuchi,  kN;  Gj,-  silliqlovchi  ish 
jihozining  beton  sirtiga  beradigan  qismining  og‘irlik  kuchi,  kN;  £p-
beton  yotqiziladigan  yuzaning  ko‘ndalang  kesim  perimetri,  m;  b0-beton 
chiqadigan  tuynukning  eni,  m,  (b0  =  0,2- 0,3  m);  hb-beton  ustunining 
balandligi,  m;  b-kanal  tubining  eni,  m;  a  K-kanal  devori  qiyaligini
222

---

gorizontga og‘ish burchagi,  grad.;  fm-harakatdagi qarshilik koeffitsiyenti, 
(fm= 0,2-0,3);  i- kanalning bo‘yiama nishabligi, (i = 0,005-0,0!).
Beton  yotqiziladigan  yuzaning  ko‘ndalang  kesim  perimetri 
quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
e  = b + 2 — 1—  , m ;  
( 1 3 .2 0 )
s in a K
bu yerda  h-kanalning chuqurligi,  ni;
Ish  jihozining  harakatdagi  qarshilik  kuchi,  quyidagi  formula 
yordamida aniqlanadi:
Flsh= F 1 + F5 +F3 + F4 + F3,k N  
(13.21)
bu yerda  F]-beton  ustunining qirqishda hosil  bo‘Iadigan qarshilik 
kuchi,  kN;  F2-  shibbalovchi  ish  jihozining  beton  sirtida  ishqalanish 
qarshilik  kuchi,  kN;  F3-silliqlovchi  ish  jihozining  beton  sirtidan 
ishqalanish  qarshilik  kuchi,  kN;  F4  -ish  jihozlari  oldida  hosil  bo‘lgan 
beton qismini  surishdagi  qarshilik kuchi,  kN;  F5-  tozalovchi  kuraklar va 
yon  tomon  chang‘ilaridan  hosil  bo‘ladigan  qo‘shimcha  qarshilik  kuchi, 
kN.
Beton  ustunining  qirqishda  hosil  bo‘ladigan  qarshilik  kuchi 
quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
F, = K „ - V b 0,k N  
(13.22)
bu  yerda 
Kb-  qorishma  betonni  solishtirma  qirqish  qarshiligi, 
kN/m3,  Kb= 5-6 kN/m3.
Shibbalovchi  ish  jihozining  beton  sirtida  ishqalanish 
qarshilik 
kuchi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
F2 = G2-f,,k N  
(13.23)
bu yerda  f,- temir bilan beton yuzasidagi  ishqalanish koeffitsiyenti, 
(f,=  0,2- 0,5);
Silliqlovchi  ish jihozining beton  sirtidan  ishqalanish  qarshilik  kuch 
quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
F3 = G3 • f2, kN 
(13.24)
bu  yerda  f, -temir  bilan  qorishma  beton  sirtidagi  ishqalanish 
koeffitsiyenti (f2= 0,6-0,65).
Ish jihozlari  oldida hosil bo‘lgan beton qismini surishdagi  qarshilik 
kuchi quyidagi formula yordamida aniqlanadi:
F4  = 0,5- f3 ■
 yb • (h, • b, + h2 • b2 + h 3 ■
 b3), kN 
(13.25)
223

---

bu  yerda  f,-qorishm a  beton  ichki  qarshilik  koeffitsienti,  (f3=  0 ,5 -