Meliboyeva G. S. Kimyoni o`qitishda zamonaviy texnologiyalar

Metallar 
Tabiatda tarqalishi 
Kaliy tuzlari 
Qashqadaryo viloyati Tubokat, Surxondaryo viloyati Xo’jaikon 
konlari 
Natriy tuzlari 
Qashqadaryo viloyati Tubokat, Surxondaryo viloyati Xo’jaikon, 
Borsakelmas, Boybichakon, Oqqal’a konlari 
Quyida kimyo va matematika orasida tabiatga oid bilimlar integratsiyasini 
amalga oshirishga qaratilgan masalalardan namunalar taqdim etamiz. 
1-masala.
Bir daqiqa ichida inson 250 ml.ga yaqin kislorodni nafas olish 
orqali yutadi. 1 soat yoki 1 sutka davomida odamga nafas olishi uchun qancha 
kislorod kerak? Uni ko’paytirish, havoni zararlantirishning oldini olish uchun
nima qilish kerak? 
Masalani yechish muammoning miqdoriy tomonini hal qilsa, suhbat, erkin 
muloqot orqali yuqoridagi savollarga javob topish, (masalan, gullarni ko’paytirish,
sinfda havoni tez-tez almashtirib turish va h.k.), o’quvchilarda ekologik 
madaniyatining rivojlanishiga sabab bo’ladi. 
2-masala.
Mashina normal tezlik bilan yurganda havoni gazlar bilan kamroq 
zararlantiradi, kichik tezlik bilan yurganda esa u 3 marta ko’p gaz chiqaradi. Agar 
yo’lovchini o’tkazib yuborish uchun birinchi galda 3 ta, ikkinchi galda 4 ta 
mashina to’xtasa, havoning zararlantirilishi qanchaga ortadi? 
3-masala.
Forel (gulmohi) balig’i uchun suvning tarkibida kislorod 2 mg/l 
kam bo’lmasligi kerak. Agar suvning tarkibida 1,6 mg/l bo’lsa, baliqning o’lishi 
kuzatiladi. Baliqning yashashi uchun qancha mg/l kislorod etishmasligini toping.
Matematik tushunchalarni bilmaslik yoki ularga oid chalkash tushunchalar 
kimyoga oid tushunchalarini to’liq va chuqurroq egallashga imkon bermaydi.

---

92 
Masalan, 10-11-sinfda kimyo darslarida matematika va fizikadan olgan bilimlarni 
qo’llash orqali quyidagi masalalarni yechish maqsadga muvofiqdir. 
4-masala.
Kaliy atomining radiusi va hajmini toping. 
Mazkur masalani yechish uchun o’quvchilar matematika, fizika, kimyo 
fanidan o’zlashtirgan bilimlarga murojaat qilishlari kerak, ya’ni:
Fizika kursidan 


m
V
ёки
V
m


(1) 
Kimyo kursidan
N
М
m

(2) 6,02 
.
10
23
(Avogadro soni) 
Agar (2) 

(1) 
;
N
M
m
V





3
3
4
r
V


bundan
3
4
3
V
r



orqali topiladi. 
Proportsiya usuli bilan yechiladigan kimyoviy masalalar.