Международный научно-образовательный

ФИО автора: Saidova Mahliyo Ahmatqul qizi Andijon Davlat Universiteti Pedagogika Instituti
Название публикации: «KO’K-YASHIL SUVO’TLARI.ULARNING TUZILISHI VA AHAMIYATI»


ANNOTATSIYA: Bu tezisda ko’k-yashil suvo’tlarining o’ziga xos xususiyatlari,tuzilishi,ko’payishi va ahamiyati keng yoritib berilgan.Ko’k-yashil suvo’tlari bir hujayrali organizm bo’lib,tuban o’simliklar qatoriga kiradi.
KALIT SO’ZLAR: ko’k-yashil suvo’tlari, pektin, yadro, hujayra, vegetativ, pigment,sitoplazma,fikotsin,fikoeritrin,nastok.
KIRISH:Suvo’tlar sodda tuzilgan, asosan suvli va nam yerlarda o’sishga moslashgan o’simlik hisoblanadi.Eng qadimgi organizm bo’lib, ulardan boshqa o’simliklar kelib chiqqan.Ularning 41000 dan ziyod turi bizga ma’lum hisoblanadi.Ular dengiz qirg’og’idan 200 metr gacha va undan ham chuqurda,chuchuk va o’ta sho’rlangan suv havzalarida uchraydi.Okeanlarda suvo’tlarining biomassasi 1,7 mlrd tonnaga teng deb aytib o’tiladi.Suvo’tlarni o’rganadigan fan-algologiya deb atalati. Ko’k-yashil suvo’tlari suvo’tlarning bir bo’limi bo’lib,prakariod organizm hisoblanadi.
Ko’k-yashil suvo’tlari lotincha nomi Cyanophta.Ularning paydo bo’lishi proterazoy erasiga borib taqaladi.Ko’k-yashil suvo’tlari deyilishiga sabab,ularning hujayrasidagi xlorofil (yashil rang beruvchi), fikotsin va fikoeritrin (ko’k va qizil rang beruvchi) pigmentlarning mavjudligidir.Ular chuchuk suv havzalarida,ayrim vakillari qaynar buloqlarda keng tarqalgan.Ular avtotrof ayrimlari esa getatrof oziqlanishadi. Tashqi qavati shilimshiq pektin pardasi bilan o’ralgan.Rizoidlari orqali sbustratga yopishib hayot kechirishadi.Ayrim turlarida to’qimalar rivojlanmagan bo’ladi. Velikanov ko’k- yashil suvo’tlarida yadro,pirenoid,xromatafor bo’lmaydi,yadro sitoplazmada tarqoq joylashgan,yadro bo’lmasada DNK sitoplazmada to’planadi deb aytib o’tgan.Vegetativ va bo’linish yo’li bilan ko’payadi.Ko’k-yashil suvo’tlarini mikroskop ostida kuzatilganda sitoplazma po’sti ko’rinmaydi.Faqat xromotoplazma va sentroplazma qismlari ajralib turadi.Sitoplazmasida zaxira ozuqa moddalari to’planadi,bu moddalar glikogen, sionofitsin,volyutindir.Sitoplazma psevdovakuola(gazli vakuola) deb ataluvchi bo’shliqdan iborat.Ko’k-yashil suvo’tlari ribasoma,sitoplazma,glikogen,nukleoplazma,granulalar majmuidan hosil bo’lgan.Ko’k-yashil suvo’tlarining keng tarqalgan vakillari nastok, ossilatoriya,xromulina, xrookokk, stigonemalar. Nastok,kalotriks, stigonema yuksak
o’simliklar ildizida simbioz hayot kechiradi.Aksariyat vakillarining zamburug’lar bilan simbioz yashashi natijasida lishayniklar paydo bo’lgan.
Ko’k-yashil suvo’tlari inson hayotida ijobiy va salbiy ahamiyat kasb etadi. Yer atmosferasidagi kislarodning paydo bo’lishi,kalsiy va kremniyni tabiatda aylanish sikli,azotni o’zlashtirish va iste’mol qilishda ijobiy ro’l o’ynaydi.Oziq-ovqat uchun,chorva ozig’i sifatida qo’llaniladi.Ba’zi turlari oqova suvlarni tozalash va suvning ifloslik darajasini aniqlashda foydalaniladi.Suvo’tlarining inson hayotida salbiy ahamiyati ham mavjud.Masalan,zaxarli vakillari suvni ifloslab, baliqlarning qirilib ketishiga sabab bo’ladi.Yana bir salbiy jahati shundan iboratki, ba’zi suvo’tlar suv quvurlariga tiqilib qolib, suv o’tishini to’xtatib qo’yishi natijasida bir qancha muommolarga sabab bo’lishmoqda.
Xulosa.Suvo’tlar dunyosi juda boy va xilma-xil,qadimgi organizmlar hisoblanadi.Suvo’tlar 10 ta bo’limga bo’lib o’rganiladi ekan.Bular ko’k-yashi, tillarang,yashil, qizil, diatom, dinofit, qo’ng’ir,sariq-yashil, evglenasimon, harasimonlardir. Ko’k-yashil suvo’tlar daryo va chuchuk suvlarda yashab, insonlarga salbiy va ijobiy foyda keltirishadi.

Foydalanilgan adabiyotlar ro’yxati:

1.L.Velikanov “Tuban o’simliklar”-1995 54-60 betlar

2. 
   O’.Pratov “Botanika,Morfalogiya,Anatomiya,Sistematika,Geobotanika”-2010
   
3. 
   Zikiryayev “Biologiya” 2014 Internet ma’lumotlari: 1.uz.denemetr.com
   

2. 
   uz.wikipedia.org
   

3. ziyo.net