|
ФИО автора:
Burxonov Lazizjon Salimjon o‘g‘li
– Jizzax davlat pedagogika instituti
Ijtimoiy-gumanitar fanlarni o‘qitish metodikasi (Tarix) yo‘nalishi 2-bosqich
magistranti
Название публикации:
«ABDULLAXON BANDINING O‘RGANILISHI»
Annotatsiya.
Ushbu maqolada Abdullaxon II hukmronligi davridagi barpo etilgan suv
inshootlari, xususan Abdullaxon bandi (suv to‘g‘oni)ning yurtimiz olimlari tomonidan
o‘rganilishi hamda suv inshootlaridan unumli foydalanish maqsadida amalga oshirgan
ishlari haqida ma’lumotlar keltirilgan.
Kalit so‘zlar.
Oqchobsoy, Nurota tumani, O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi, Maxondaryo
arxeolog otryadi, Temir qobuq, A.R.Muxammadjonov, Ya.G‘.G‘ulomov, Kamal
(Kamar) qishlog‘i.
Shayboniylar hukmronligi yillarida, ayniqsa Abdullaxon II zamonida Buxoro
xonligida dehqonchilik, hunarmandchilik, savdo-sotiq rivojlangan, madaniy hayot
ancha yuksalgan. Juda kup sugʻorish inshootlari: Abdullaxon bandi, Tuyatortar kanali,
Oqchopsoy toʻgʻoni va suv ombori, Vaxshdan chiqarilgan koʻplab ariqlarning qurilishi
dehqonchilikni rivojlantirdi. Bu vaqtlarda Buxoro xonligida bugʻdoyning 10 xil turi,
suli, qoʻnoq, joʻxori, mosh, noʻxat, makkajoʻxori, loviya, sholi, paxta, kunjut, beda,
arpa, sabzavot va poliz ekinlari ekilgan, bogʻdorchilik, chorvachilik va ipakchilik
rivojlangan. Samarqand, Buxoro, Margʻilon, Xoʻjand, Andijon, Toshkent, Jizzax,
Oʻratepa, Shaxrisabz va boshqa yirik shaharlarda hunarmandchilik taraqqiy qilgan.
Shayboniylar sulolasi vakili Abdullaxon II davrida suv omborlarining ko‘lami,
hajmi qay darajada taraqqiy etganligini bilish uchun Abdullaxon bandi (Oqchobsoy)
suv omborini yoritib o‘taman.
XVI asrning 80-yillarida Buxoro hukmdori Abdullaxon II (1557-1598)
qurdirgan qadimgi suv ombori. Bu inshoot qoldiqlari Samarqand viloyati Nurota
213
tumanidan 65 km sharqda, Eski Oqchob qishlog‘i yaqinidagi Beklarsoy darasida
hozirgacha saqlangan. 1957-1962-yillarda O‘zbekiston Fanlar Akademiyasi tarix va
arxeologiya insitituti Maxondaryo arxeolog otryadi tomonidan tekshirilgan.
Abdullaxon bandining toʻgʻoni slanes toshlardan qurilib, tosh palaxsalari, suvga
chidamli maxsus ganch qorishmasi – qir bilan biriktirilgan. To‘g‘onning uzunligi
asosida 73 m, yuqorida 85 m, balandligi 14,5 m, Abdullaxon bandi zinapoya shaklida
qurilgan. Bunda suv bosimi hamda uning kuchi hisobga olingan holda toʻgʻon asosini
qalinligi 15, 3 m, ustki qismi 4,5 m, qilinib zinapoya shaklida qurilgan. Toʻgʻon oldida
hosil boʻlgan suv taxminan 1,2 mln kubometr suv to’plangan. Inshootdan quyida
joylashgan Kamar, Oqchob, Oʻrganjiy, Ravot, Jilontamg‘ali va Soykechar qishloqlari
hamda bandning yuqorisida joylashgan Katta hayot, Ko’k to’nli, Orolot, Sunbul,
Xo’jasoy, Gulxanasoy qishloqlari ombor faoliyat yuritgan davrda obod bo’lgan. XVI
asrda Abdullaxon bandi suvning oqib chiqishi uchun kerakli inshootlar komplekti
bilan ta’minlangan.
11
Abdullaxon bandining aniq hisob-kitoblarga ko‘ra pishiq puxta qilib qurilgani
XVI asrlik irregatorlarimiz geologiya va gidrogelogiya ilmidan yaxshigina xabardor
ekanliklaridan dalolat beradi.
Shayboniylar davrida sug‘orish tizimini yo‘lga qo‘yish, ekin maydonini
kengaytirish, qo‘riq yerlarni o‘zlashtirish uchun bir qator davlat ahamiyatidagi
tadbirlar amalga oshirilgan. Suv inshoatlarini barpo etish davlat e’tiborida turgan.
Eski Nurota (hozirgi Samarqand viloyati Qo‘shrobot tumani)dagi Abdullaxon
bandi (Oqchobsoy suv ombori)ni qurilish tarixini shunday e’tibor ko‘rinishi deyish
mumkin. Ushbu inshoot 1583-yilda Buxoro hukmdori Abdullaxon II buyrug‘i bilan
eski Nurota tumanidagi 65 km sharqda hozirgi Qo‘shrobot tumanidagi eski Oqchob
qishlog‘i yaqinida qurila boshlangan. Bu haqida “Abdullanoma”da quyidagilar
keltiriladi: “On xazrat (Abdullaxon II ) u joydan (Ishtixon tavobi’dan bo‘lgan Temir
qobuq) Hazoraga tobe bo‘lgan Oqjob darasiga qarab yurdi. Har ko‘klamda o‘sha
11
OʻzME
. Birinchi jild. Toshkent, 2000. 34-bet
214
darada ko‘p sel to‘planib, lekin uning suvi ekinga yetishmas edi. Shuning uchun
buyurdi: “Ahmadali otaliq nayman o‘sha daraga Somon yo‘li shaklida bir to‘g‘on
qursin, toki dehqonlar o‘sha joyda to‘plangan suvni bo‘lishib, ekinlarni sug‘orsinlar”.
12
Demak Oqchob va uning atrofidagi vohalarni obod qilish maqsadida qurilgan.
Olim A.R.Muxammadjonovning “Abdullaxon bandini tekshirganda” (“Fan va
turmush jurnalida” 1963-yil, 3-son, 23-bet) maqolasida professor Ya.G‘.G‘ulomov
boshchiligidagi 1957-yilning kuzida Nurota tumanida olib borilgan arxeologik qidiruv
ishlari va uning ajoyib natijalaridan biri – “Abdullaxon bandi” xarobalari topilganligi
hikoya qilinadi. Bu band Kamal (Kamar) qishlog‘ining shimoliy- sharqiy tomonida
Oqchobsoyning tog‘ ungiridan chiqib keladigan qismida joylashgani qayd etiladi.
13
Shunday qilib Shayboniylar davlatida xo’jalikning asosini tashkil etuvchi
sug’orma dehqonchilikni rivojlantirish ko’plab suv ayirg’ichlar, kanallar, suv omborlar
qurilgan. Oqchobsoy suv ombori qurilishi shunday tadbirlardan biri edi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
