Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 3)

---

477 
ketganda, ushbu erkinlikni rad etish yoki cheklash huquqi hech kimga berilmaganligi 
ushbu erkinlikni hurmat qilishning majburligi tushuniladi, aks holda tegishli huquqiy 
javobgarlik mavjud bo’ladi. Aytaylik, Konstitutsiyada so’z erkinligi berilgan bo’lsa, 
inson davlatdan ushbu huquq asosida o’z fikrini oshkora qilishga qarshilik qiluvchi har 
qanday subyektdan himoya qilishini talab qilish huquqiga ega.
Fuqarolarning huquq va erkinliklariga oid xalqaro hujjatlar
. Huquqiy davlatda 
yashyotgan inson va fuqaroning huquq va erkinliklarining ro’yxati xalqaro hujjatlarda 
aks etirilgan. Bular sirasiga, eng avvalo, 1948-yil 10-dekabrda BMTning Bosh 
Assamblyasi tomonidan qabul qilingan Inson huquqlari umumjahon deklaratsiyasi, 
1966-yilda 16- dekabrda BMT Bosh Assambleyasi tomonidan qabul etilgan Iqtisodiy, 
ijtimoiy va madaniy huquqlar to’g’risidagi xalqaro pakti hamda Fuqarolik va siyosiy 
huquqlqr to’g’risidagi xalqaro pakti kiradi. Xalqaro – huquqiy kafolatlar haqida 
to’xtabganimizda, bu holat xalqaro ommaviy huquq tomonidan tartibga solinishini 
qisqacha yuqorida ko’rib o’tdik. Ikkinchi jahon urushiga qadar davlat va shaxs 
o’rtasidagi munosabatlar, asosan, davlat miqyosida hal etilgan. Totalitar tuzumlarning 
yemirilishi oqibatida jahon jamoatchiligining e’tiborini inson huquqlari va 
erkinliklarining kafolatlanishi o’ziga qaratdi. Bular BMTning Ustavida (1948), “Inson 
huquqlari to’g’risidagi Deklaratsiya”da (1948yil), Inson huquqlari to’g’risida 1966-yilgi 
xalqaro Paktlarda o’z ifodasini topgan. Bu xalqaro hujjatlarda insonlarning global 
muammolari huquqiy jihatdan keng yoritilgan. Inson huquqlarining xalqaro 
himoyasini hozirda BMT va uning tegishli maxsus tashkilotlar amalga oshirmoqda. 
Ular Yevropa Kengashi tomonidan 1950-yilda qabul qilingan “Inson huquqlari 
himoyasi va asosiy erkinliklari to’g’risida”gi Yevropa Konvensiyasiga asosan ish olib 
borishadi.[2]Agar fuqaro o’z huquqi himoyasi yuzasidan o’z davlatida najot topa 
olmasa, unda inson huquqlari bo’yicha Yevropa sudiga murojat qilishi mumkin. 
Yuqorida qayd etib o’tilgan hujjatlarda sanab o’tilgan huquq va erkinliklar huquqiy 
davlatning konstitutsiyasida mustahkamlab va kafolatlab qo’yilgan. Ularda asosiy 
e’tibor aybsizlik prezumsiyasini ko’zda tutadigan shaxsning yuridik jihatdan 
himoyalanishi masalasiga qaratiladi. Ayibsizlik prezumsiyasi esa haqiqiy demokratik 
davlatda fuqaroning u yoki bu jinoyatni sodir etishda ayibdorligi yoki ayibsizligi 
masalasini faqat sud hal qiladi.