|
460
ФИО автора:
Muslima Ahmadjonova Anvarjon qizi
Namangan davlat universiteti filologiya
Filologiya fakulteti o’zbek tili yo’nalishi
1-kurs talabasi
Название публикации:
«CHO’LPON SHE’RIYATIDA VATAN TASVIRI
HAMDA MILLIY OZODLIK ORZUSI»
Annotatsiya:
Ushbu maqolada Cho’lponning she’rlarida vatan timsoli va
tavsifi,she’rlardagi badiiy chizmalar va o’xshatmalar ,ijtimoiy hayot hamda ijodkor
tabiatidagi ruhiyat masalasi tahlil qilinadi.
Kalit so’zlar:
Ijtimoiy muhit,tahlil,talqin,badiiy obraz,tasvir,o’xshatmalar,portret
usuli,ko’chim, ijodkor tafakkuri,milliy zulm,ijoddagi bosh yo’nalish.
Har bir davrda ham yurt kelajagi uchun qayg’urguvchi,jonini-yu umrini vatan
taraqqiyoti uchun berguvchi millat fidoiylari bo’ladi.Vatan uchun kurash faqatgina
kuch-qudrat,qurol-yarog’ bilangina bo’lib qolmaydi,balki ma’naviy jihatdan himoya
bo’lmas ekan,katta-katta kuchli harbiy qism ham xalqni himoya qila
olmaydi.Abdulhamid Cho’lpon kabi ma’naviyatimiz himoyachilari har bir davrda
bo’lgan,ammo o’zlarini mardona oshkor qila olmagan.Cho’lpon qo’liga qurol olib
dushman ko’ksiga o’q joylamagan bo’lsa-da,qalam kuchi orqali butun bir millatni
oyoqqa turgizdi,ming-ming qalblardan joy ololgan ijodkordir.Shubhasiz, bugungi
o’zbek adabiy tili ham ko’p jihaytdan Cho’lpon she’rlari ta’sirida shakllangan
tildir.Milliy zulm ostida ezilayotgan xalqning zabun holatini aks ettirish va xalq
bunday holatdan qutqarish istagi Cho’lpon ijodining bosh yo’nalishi bo’lib
qoldi.Cho’lpon she’riyatda o’z yo’lini izladi va hech kimnikiga o’xshamagan
samimiyligi,jozibadorligi,ta’sirchanligi,tuyg’ularning ranginligi bilan o’zgalarnikidan
ajralib turadigan she’riy olam yarata bildi.Ijodkorninng iste’dod ko’lami uning o’z
xalqiga bo’lgan muhabbati ko’lami bilan o’lchanadi.
Cho’lpon she’rlariga nazar tashlar ekanmiz,salmog’I jihatdan vatan tavsifiga
bag’ishlangan she’rlari juda keng va ko’pdir.Yurtda bo’layotgan hunrezliklarga
shoirning ichki kechinmalari,badiiy o’xshatma va portret usulidan mohirona
foydalanib,usha davr holatini mahorat bilan chiza olgan ijodkorning .Quyidagi misra
buning yaqqol dalilidir:
Tomchilari yomg’ir kabi ucharkan,
461
Nima uchun yig’lar kabi ingraylar,
Yov bormi ,deb to’rt tarafni tinglaylar?
Tabiatning yo’q o’tini o’tida ,
Sharaq-sharaq qaynab chiqqan buloqlar
Har qorong’I qo’rqinch tunning betida
Shifo istab kelmasin der ,qo’noqlar
-Bu nega?
Darhaqiqat,haqiqat va hurlikni o’z e’tiqodiga aylantirgan Cho’lpon usha davrdagi
insonlar taqdiri hamda holatiga chiday olmagan.Xalq hayotini turli tasvir obyektlari
orqali yetkazib bergan.Birgina xalq yig’isini yomg’irning mayda-mayda tomchilariga
o’xshatar ekan,xalq dardini barilla ayta olish tursin,hattoki un chiqarib yig’lay ham
olishmagan,ingraganlar.Zulmning kuchliligidan hattoki tabiat ham ozor
chekkan.”Tabiatning yo’q o’tini o’tida”.Chuqur o’ylab qarasak,she’rning tag
ma’nosida tabiat-xalq deb olsak ham bo’ladi.Yashnab turguvchi
tabiat(insonlar,xalq)ning ham o’zida hatto o’tini-ishtiyoq,umid,orzu o’lgan.Millat
chuqur tubsizlik qariga tushib ketgan.
Ko’m-ko’k ,go’zal o’tloqlaring bosilg’on,
Ustlarida na poda bor,na yilqi,
Podachilar qaysi dorga osilg’on?
Ot kishnashi,qo’y ma’rashi o’rniga
-Oh yig’i,
Bu nega?
Tarixga nazar tashlar ekanmiz,biz turkiylarning doimiy yo’ldoshi ot
bo’lganligi,shuningdek, xalqimizning poda,yilqi boqib hayot kechirgani tog’risidagi
ma’lumotlarga ko’zimiz tushadi.Shoir shu to’rt misra orqali nozik haqiqatlarni ham
oshkor etmoqda,ya’ni insonlarning,butun xalq ichida aybsiz aybdorga chiqqan
ko’plab buyuk insonlarning dorga osilgani,yurtdoshlarimizning erki o’z qo’lida
bo’lmay,hattoki qoy-qo’zisidan ham ajragani yoritib berilgan.
Tumorchilar,hamoyillar taqingan,
462
Dalalarda lola bargi yopingan,
Tog’-toshda o’yin qilgan,
Chopingan
Go’zal qizlar,yosh kelinlar qayerda?
Javob yo’qmi ko’klardan-da oydan-da,
Xarob bo’lgan eldan-da .
Rus humkronligi davrida go’zal qiz-u ayollar,kelinlarning jaholat qariga
tortilganligi,turli jazolarga duch kelganliklari,bunday qattiq sinovlarda azoblangan
millat ayollarining ohlariga hattoki yer-u osmondandan ham javob yo’q.She’r
so’nggida ijodkor xalqqa o’z dilidagi so’zlarini, nidolarini chaqiruv,uyg’otuv tarzda
aytadi:
Nima uchun yovlaringni bir zamon
Yo’q qilguday temirli o’ch yo’q senda?
Ey,har qulliklarni sig’dirmagan,hur o’lka,
Nega sening bog’zingni bog’ib turar ko’lanka?
Ijodkoring “Binafsha” she’rida istiora,o’xshatish kabi badiiy unsurlardan foydalangan
holda o’zining dil so’zlarin aytgan.She’rda binafsha orqali o’zbek xalqiga
jondoshlik,dardkashlik bergan.Dardingga davo bo’lguvchi og’lonlaring bor deya nido
qilgan.
Binafsha yig’lama,binafsha kel ,beri
Qayg’ungni qayg’umga qo’shgil.
Binafsha,sen uchun ko’kragim erk yeri,
Bu yerdan ko’klarga uchgil.
Binafsha qayg’ulim,go’zalim,kelmaysan,
Qayg’ung zo’r,qayg’umni bilmaysan,
463
Menga bir kulmaysan.Vatanni o’z sevgilisidek ko’rgan ijodkor ,unga ” qayg’ulim”,
“go’zalim” deya murojaat etadi.Yorning qayg’usi kuchliligidan oshiqning dardini
sezmaydi va bu olamda oshiq ko’p dard chekkuvchidir.
Cho’lpon o’z davri ijodkorlari qatori she’rlarida folklorizmlarning stilizatsion ,analitik
kabi turli tiplaridan,uning oddiy hamda murakkab ko’rinishlaridan katta mahorat
bilan foydalanadi.Jumladan,shoir she’rlarida xalq olqishi va qag’ishlari asosida
betakror analitik folklorizmlar yaratilganligiga guvoh bo’lishimiz mumkin.Masalan:
Ey sovuq ellardan muz kiyib kelg’onlar,
U qo’pol tushingiz qorlarda yo’q bo’lsin,
Ey ,mening bog’imdan gullarni terg’onlar,
Do'stlaringiz bilan baham: |
