Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №25 (том 2)

3.
 
Ma’lumotlar va metodologiya tavsifi (Data and methodology) 
3.1. Ma’lumotlar 
Makroiqtisodiy ko`rsatkichlarni prognozlashda kerakli ma’lumotlar oylik, choraklik va 
yillik chastotaga ega. Bunda, faqat iste’mol narxlari indeksi orqali hisoblangan inflatsiya 
hamda so`mning AQSh dollarga nisbatan valuta kursi darajasi 2000 yil yanvardan 2019 
dekabr oyigacha bo`lgan oylik ma’lumotlardan iborat bo`lsa, YaIM, ishsizlik darajasi, 
Markaziy bank qayta moliyalashtirish stavkasi, keng ma’noda pul massasi, real foiz 
stavkasi yillik hamda choraklik oraliqda yig`ilgan ma’lumotlardan iborat.
1-jadval. 
Modelda ishlatiladigan ma’lumotlar
181
 
O`zgaruvchi 
O`lchov 
birligi 
Belgilanishi 
Manba 
Yalpi ichki mahsulot (joriy 
narxlarda) 
mlrd so`m 
GDP 
Davlat Statistika qo`mitasi 
Iste'mol narxlari indeksi 
% 
CPI 
Davlat Statistika qo`mitasi 
Ishsizlik
% 
Unemp 
2009-2019: DSQ, 2000-
2009: 
TradingEconomics.com 
YaIM deflatori 
% 
Deflator 
Osiyo taraqqiyot banki 
Pul massasi 
mlrd so`m 
M2 
Osiyo taraqqiyot banki 
Tashqi savdo balansi 
mln dollar 
ForTrade 
2000-2015: OTB, 2016-
2019: DSQ 
AQSh dollarining so`mga 
nisbatan kursi
182
so`m 
USD 
norma.uz 
O`rtacha ish haqi 
so`m 
Wage 
Davlat Statistika qo`mitasi 
Ushbu ma’lumotlar ko`p o`zgaruvchili modellar, jumladan ML metodlarini tuzishda 
ishlatildi. 1-jadvaldagi ma’lumotlar o`zining modeldagi ahamiyati yuqoriligi uchun tanlab 
olindi. Modellarni shakllantirishda ishlatilgan barcha ma’lumotlar ilovada keltirib o`tilgan. 
Ma’lumotlarni qayta ishlash modelning aniqlik darajasini oshirishda eng muhim 
masalalardan biri hisoblanadi. Bunda, asosiy usul nostatsionar (doimiy bo`lmagan) 
ma’lumotlarni statsionar (doimiy) ko`rinishga olib kelinadi. Iqtisodiy jarayonlarning vaqt 
o`tishi bilan o`z xususiyatlarini o`zgartirmasligi statsionarlik holati sifatida tasniflanadi. 
181
Izoh: Ushbu ko’rsatkichlar modelda logarifmlangan holda ishlatilgan 
182
Izoh: Devalvatsiya effektini yo`q qilish uchun 2017 yil sentabrgacha ma’lumotlar ikkiga ko`paytirilgan. Bu so`mning o`sha 
vaqtdag bozor kursiga yaqin deb qaraldi 

---

789 
Ekonometrikada ma’lumotlarning statsionarligi ularning o`rtacha va dispersiya 
ko`rsatkichlari o`zgarmasligini nazarda tutadi.