|
Ota-onalar o’z bolasining mehnat imkoniyatlarini haqqoniy baholashga
o’rgatishi juda muhim. Ko’pincha ota-onalar aqli zaif bola bajara olmaydigan
topshiriqlarni beradi. Bu ularda o’z kuchiga ishonmaslikka olib keladi,
hissiyotlarni yuzaga keltiradi.
Boshqa jihatdan bolani qandaydir uy topshiriqlarini
bajarilishidan ozod qilish, ya’ni xudbinlik va tayyorga o’rganib qolishga olib keladi.
Shuning uchun ota- onalar bilan doimiy aloqada bo’lish, ularni maktabda o’z-
o’ziga xizmat ko’rsatish tayyorgarligi haqida xabardor qilib turish, oilada bolalar
uchun aniq topshiriqlarni tavsiya qilish o’quvchilarni oilaviy mehnat
105
majburiyatlarini bajarishi haqida haqiqiy ma’lumotga ega bo’lishida yordam
beradi.
Adabiyotlar
1.
R.K.Lutskina «Korreksiya rechevogo i umstvennogo razvitiya uchaщixsya
vspomogatelnoy shkolы v protsesse trudovogo obucheniya». Uchebnoe posobie. -
Alma Ata KAz ped. Inet. 1989 g.
2.
G.M.Sorokina «Organizatsiya deyatelnosti mladshix shkolnikov na urokax
trudovogo obucheniya». Defektologiya, № 5. 1989 g.
3.
S.L.Mirskiy «Individualnыy podxod k uchaщimsya vspomogatelnoy shkolы v
trudovom obuchenii». -Moskva. «Pedagogika». 1990 g.
106
ФИО автора:
Karimova Sayyora (Urganch tumani, Qorovul qishlog‘i
1-sonli maktabning ona tili va adabiyoti fani oʻqituvchisi. Xorazm, O’zbekiston)
Название публикации: «
“ALPOMISH” DOSTONINING BADIIY-G`OYAVIY
XUSUSIYATI VA UNDAGI BOSH OBRAZLARNING TAHLILI»
Annotatsiya: Bu maqola o`zbek xalqining boy o`tmishidan xabar beruvchi
“Alpomish” dostoning tadqiqotiga bag`ishlangan. Tahlil ostiga dostondagi bosh
obrazlar olingan bo‘lib, maqolada ularning asarda tutgan o`rni, voqealar rivojidagi
ishtiroki asosida spetsifik xarakter xususiyatlari ochib berilgan.
Kalit so`z: “Alpomish” dostoni, xalq og‘zaki ijodi, bosh obraz, spetsifik
xususiyat, folklor,badiiy tasvir, syujet
Har bir xalqning adabiyot, ayniqsa, xalq og`zaki ijodi namunalari uning
madaniyatidan, ijtimoiy-iqtisodiy hayotidan xabar beruvchi manba hisoblanadi.
Chunki folklor asarlar bevosita xalq tilidan yaratilib, asrlar davomida shu xalq bilan
birga yashab sayqal topib boruvchi san‘atdir. V.G.Belinskiy aytganidek, folklorda
mashhur nomlar yo`q, uning muallifi hamisha xalqdir. Uning navqiron xalq yoki qabila
ichki va tashqi hayotining jimjimalarsiz va aniq tasvirlangan oddiy va
soddagina qo`shiqlarini kim to`qiganini hech kim bilmaydi va bu qo`shiq urug`dan –
urug`ga, avloddan-avlodga o`tadi; va vaqtlar o`tishi bilan o`zgarib boradi; goh uni
qisqartirishsa, goh uzaytirishadi, goh yangidan to`qishadi, goh unga boshqa
qo`shiqni ulashsa, goh unga qo`shimcha qilib boshqa bir qo`shiqni to`qishadi – shunda
qo`shiqdan doston chiqadi. Faqat xalq unga o`zini muallif sanay oladi. Adabiyot –
boshqa ish; endi xalq emas, balki xalq hayotining turli tomonlarini o`z aqliy
faoliyatlarida aks ettiruvchi alohida shaxslar uning arbobi. Adabiyotda shaxs to`la
xuquq bilan maydonga chiqadi va adabiy bosqich hamisha shaxslarning nomi bilan
ajralib turadi» O'zbek xalq og'zaki ijodi ham o'zining xalqchilligi,badiiy saviyasi,
qadimiyligi
kabi
jihatlari
bilan
ajralib
turadi.Shunday
asarlar
sirasiga
“Alpomish”dostoni ham kiradi. “Alpomish” dostoni o'zbek xalqiga xos bo'lgan ko'plab
spetsifik
xususiyatlarni
jamlagan
bo'lib,
unda
milliy
qadriyatlarimizdan
107
so'zlovchi urf-odatlarimizni ham uchratishimiz mumkin. Shuning uchun ham
O'zbekiston respublikasi birinchi Prezidenti I.Karimov dostonga juda yuqori baho
berib, shunday degan edi: “Alpomish” – o'zbekning o'zligini namoyon etadigan, mard
va tanti xalqimizning yurak-yuragidan chiqqan, ota-bobolarimiz avlodlardan
avlodlarga o'tkazib kelayotgan qo'shig'idir… “Alpomish” dostoni bizga insonparvarlik
fazilatlaridan saboq olib va haqgo‘y bo'lishga, o'z yurtimizni, oilamiz qo'riqlashga,
do'stu yorimizni, ornomusimizni, ota-bobolarimizning muqaddas mozorlarini har
qanday tajovuzdan himoya qilishga o'rgatadi. “Alpomish” dostonida voqealar rivojida
asosiy o'rin qahramonlar sirasiga Hakimbek (Alpomish), Barchin, aka-uka Boybo'ri va
Boysari, Qorajon kabi obrazlarni kiritishimiz mumkin. Chunki bu obrazlar vositasida
umuminsoniy tushunchalar ochib berilgan bo'lib, bu asarning badiiy-estetik qiymatini
oshirishga xizmat qilgan. Jumladan, bu personajlar ishtirokida asosiy sujetlar: ―aka-
uka Boybo'ri va Boysarilarning farzandsizligi tasviri, Hakimbek va Barchinning
ajoyib-g'aroyib
holatlarda
tug'ilishi,
Hakimbekning bahodirona yoshligi va birinchi bor pahlavonlik ko‘rsatishi,
Boysarining Boybo'ridan arazlab, qalmoq eliga ko'chishi, qahramonning yorini olib
kelish uchun o'zga mamlakatga safari va qalmoq alpi Qorajon bilan do'stlashishi,
raqiblari – qalmoq alplari bilan yonma-yon turib, Barchinning shartlarini bajarishi va
Barchinni olib o'z eliga qaytishi, qaynatasi Boysarini qutqarish uchun ikkinchi marta
safar qilganda, yetti yil zindonda qolishi, asirlikdan oti Boychibor yordamida qutulib,
rafiqasi Barchinning zo'ravon Ultontoz bilan bo'layotgan to'yi ustida o'z eliga kelishi
hamda Ultontozni yengib, o'z hokimiyatini o'rnatishi voqealari tasvirlanadi.
Dostonning bosh qahramoni Hakimbek-Alpomishdir. Dostonda Alpomishni
kuch-qudratini, bahodirligini to'liq ko’rsatib berish uchun har xil tasvir usullaridan,
qiziqarli voqealar bayonidan mohirona foydalanilgan. Hakimbekning yetti yoshida
ko’rsatgan jasorati, Alpomish nomini olishi, yeti aka-uka bilan jang qilib g’olib bo’lishi
yuqoridagi fikrimiz dalili bo’ladi. Alpomishning ichki his tuyg'ulari,
xarakterxususiyatlari bevosita uning atrofidagi obrazlar bilan kechgan munosabatlarida
ko’zga tashlanadi. Xususan, Alpomish va Barchin munosabatlarida oldiniga oddiy
insonlardek ikkilanishlari ko’zga tashlansa, keyinchalik qat‘iylik, vafo, sadoqat kabi
108
hislatlari namoyon bo’ladi. O'zbekiston respublikasining birinchi prezidenti
I.A.Karimov Alpomish obrazi haqida quydagilarni aytib o’tgandi: ―Xalqimizning
yengilmas
bahodiri
—
Alpomish
timsolida
biz
Vatanimizni
yomon ko’zlardan, balo, qazolardan asrashga qodir, kerak bo’lsa bu yo’lda jonini ham
fido qilishga tayyor bo’lgan azamat o’g’lonlarimiz — bugungi alpomishlarning
ma‘naviy qiyofasini ko’ramiz. Ishonamizki, har bir avlod mana shu qaqramonlik
dostonini asrab- avaylab kelgusi avlodlarga yetkazadi. Bu qahramonlik eposini kuylab,
uni qalbiga, shuuriga jo qilgan millatni esa qech qanday kuch yenga olmaydi.
Dostondagi asosiy obrazlardan biri, o'zbek ayollariga xos ko'plab hislatlarni o'zida
jamlagan ayol timsoli Barchindir. ―U o'zbek eposida har tomonlama mukammal
ishlangan ayol obrazi hisoblanadi. Dushmanlarning “qirq mingini bir deb sanab
qirishga” tayyor turgan jasur Barchin siymosida qahramonlik dostonlariga xos alp qiz
haqidagi an‘anaviy tushuncha ham o'z ifodasini topgan.
Qizdagi jasurlik, mardlik va dovyuraklik, o'z kuch-qudratiga ishonish uni
Toychixon alplari zo'rlik bilan olib ketmoqchi bo'lgan holatlar tasvirida yaqqol
gavdalanadi. Barchin faqat jasur va dovyurak bo'lib qolmay, unga uylanmoqchi
bo'lgan yigitdan ham salohiyat va bahodirlikni talab qiladi. Bu jihatdan uning
Alpomish va to'qson alp oldiga to'rt shart (yoy tortish, ming qadamdan tanga pulni
urish, poyga, kurashda to'qson alpni yengish) qo'yishi xarakterlidir.
Sharq adabiyotida yetakchi mavzulardan biri bu do’stlikdir. Dostonda bu mavzu
Alpomish va Qorajon munosabatlari orqali ochib beriladi. Bu do'stlikning eng
ahamiyatli joyi shundaki, u kuchli konflikt ustiga qurilgan. Asar davomida
bu ziddiyat sof, samimiy hislar orqali mohirona tarzda sahnadan chiqib ketadi. Buning
natijasida hozirga qadar kata muammo bo’lib kelgan diniy qarama-qarshilik necha
asrlar oldin yaratilgan “Alpomish” dostonida o’z yechimini topganiga guvoh bo’lamiz.
Shuning uchun ham dostonni do’stlikni baland notalarda kuylagan asarlardan biri
sifatida
ham
qabul
qilishimiz
mumkin.
Umuman
olganda,
asarda
ko'plab g'oyalar ilgari surilgan. Bu g'oyalar kitobxonga yanada tushunarli bo’lishi
uchun tugun va yechim tarzida berilgan.
109
Aka-uka o'rtasidagi oqibati, muhabbat, do'stlik yoki vatanga muhabbatmi, qay
birini olsak ham yuqoridagi fikrlarimiz o’z isbotini topib boradi.
Do'stlaringiz bilan baham: |
