Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
O'zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi. 08.12.1992. 
https://lex.uz/docs/-
20596
2.
O'zbekiston Respublikasi Saylov kodeksi. 25.06.2019. 
3.
PF-5618-сон 09.01.2019. Jamiyatda huquqiy ong va huquqiy madaniyatni 
yuksaltirish tizimini tubdan takomillashtirish to‘g‘risida 
https://www.lex.uz/docs/-4149765 

---

254 
ФИО автора: 
Avliyoqulov Bekmirza Bektemirovich 
Toshkent Davlat Yuridik Universiteti 
o`qituvchisi 
Название публикации:
«O`ZBEKISTON RESPUBLIKASIDA DOPINGGA 
QARSHI KURASH HUQUQINI RIVOJLANTIRISH – SPORTCHILARNING 
INSON HUQUQLARI KAFOLATI» 
Annotatsiya:
Ushbu tezisda O`zbekiston Respublikasida sport huquqini rivojlantirish, 
uning dastlabki normativ-huquqiy asosini yaratish bo`yicha xalqaro tajribalarni 
o`rganish natijalari va amaliyot haqida so`z boradi. Bundan tashqari sportchilarning 
dopingdan foydalanishlarining huquqbuzarlik sifatida O`zbekiston Respublikasi asosiy 
normativ-huquqiy hujjatlarida qayd etilishi o`zgalarning inson sifatidagi huquqlari 
ta`minlanishi to`g`risida fikr yuritiladi. 
Kalit so`zlar: 
Sport, inson huquqlari, dopingga qarshi kurash, Xalqaro Olimpiya 
Qo`mitasi, Butunjahon anti-doping agentligi, O`zbekiston Milliy anti-doping agentligi. 
Bugungi islohotlar davrida Yangi O`zbekistonning kelajagini belgilash, uning 
barcha sohalarini rivojlantirish va dunyo hamjamiyatida o`ziga munosib bo`lgan 
darajaga olib chiqishda e`tibor qaratish lozim bo`lgan sohalarning huquqiy tomonlarini 
chuqur isloh qilgan holda, ushbu sohalarning ravnaqiga sharoit yaratish bugungi 
kunning dolzarb masalasidir. Barchamizga ma`lumki, ijtimoiy hayotning har qaysi 
sohasini rivojlantirish hamda mustahkamlashda uning huquqiy asosi hal qiluvchi 
muhim o`rin tutadi. Chunki, mavjud ijtimoiy hodisalarni jamiyatda yuzaga kelishi 
mumkin bo`lgan turli xil ta`sirlardan hamda nomaqbul harakatlardan himoya qilish eng 
avvalo huquq normalarining vazifasi hisoblanadi. So`nggi besh yildan beri boshqa 
sohalarda bo`lgani kabi mamlakatimiz sport sohasi ham jadal ravishda rivojlanmoqda. 
Sportchilarimiz tomonidan so`nggi yillarda erishilayotgan yutuqlar va medallarning 
salmog`i bu so`zlarning naqadar haqiqatligini isbotlaydi. Ushbu natijalarga erishish 
uchun amalga oshirilayotgan hukumat darajasidagi islohotlar, xususan, O`zbekiston 

---

255 
Respublikasi Prezidenti Shavkat Mirziyoyev tomonidan imzolanayotgan qaror va 
farmoyishlarning ham o`rni beqiyosdir. Ushbu sohaga davlat tomonidan berilayotgan 
e`tiborning ko`lamini birgina O`zbekiston Respublikasi Prezidenti tomonidan 2020-yil 
20-yanvarda qabul qilingan «O`zbekiston Respublikasida jismoniy tarbiya va sportni 
yanada takomillashtirish va ommalashtirish chora-tadbirlari to`g`risida»gi PF-5924 
sonli farmoni qabul qilinib, ushbu hujjatda bir qancha muhim islohotlar ko`zda 
tutilganligini qayd etib o`tish joiz. 
Ushbu qaror bo`yicha O`zbekiston Respublikasida jismoniy 
tarbiya va sportni 2025-yilgacha rivojlantirish konsepsiyasining qabul qilinishining 
o`zidan bugungi O`zbekiston sporti juda katta o`zgarishlar oldida turganligini anglash 
qiyin emas. Biz ham eng avvalo huquqshunos sifatida ushbu qilinadigan ishlarga 
o`zimizning hissamizni qo`shish va xalqaro tajribalarni chuqur o`rganib, tahlil qilgan 
holda O`zbekiston Respublikasida sport huquqini yaratishni oldimizdagi eng katta 
maqsad sifatida belgilab olganmiz. Avvalambor, ushbu sohada faoliyat yuritayotgan 
sportchilarning inson huquqlarini himoya qilishning mamlakatimizdagi dastlabki asosi 
sifatida O`zbekiston Respublikasining Konstitutsiyasini keltirish mumkin. Xususan, 
ushbu hujjatning 42-moddasida quyidagicha yozilgan: “Har kimga ilmiy va texnikaviy 
ijod erkinligi, madaniyat yutuqlaridan foydalanish huquqi kafolatlanadi. Davlat 
jamiyatning madaniy, ilmiy va texnikaviy rivojlanishiga g`amxo`rlik qiladi”
8
. Bundan 
ko`rinib turibdiki, O`zbekiston Respublikasi o`z fuqarolarining sport sohasidagi 
faoliyatlarini qo`llab-quvvatlaydi hamda ular uchun yetarli imkoniyatlar yaratib beradi.
Ushbu 
sohada 
xorijiy 
rivojlangan mamlakatlar tajribasiga nazar tashlaydigan bo`lsak, ularda allaqachon 
sport huquqi mamlakatning mustaqil huquq tarmog`i sifatida shakllanganligi va unda 
mavjud bo`lgan munosabatlar davlat sud va huquqni muhofaza qiluvchi organlari 
tomonidan tartibga solinishini ko`rishimiz mumkin. Xususan, sport sohasini birgina 
jinoyat huquqi doirasidagi munosabatlarga bog`laydigan bo`lsak, unda mavjud mach 
8
O’zbekiston Respublikasi Konstitutsiyasi, O‘n ikkinchi chaqiriq O‘zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining o‘n 
birinchi sessiyasi. 1992 yil 8 dekabr, 42-modda. 
https://constitution.uz/oz
. Oxirgi marta ko’rilgan sana 2021-yil 10-
oktabr.

---

256 
fiksing, korrupsiya, musobaqa qoidalarining buzilishi, doping majarolari, noqonuniy 
bukmekerlik faoliyati, musobaqa natijalarini manipulyatsiya qilish kabi noqonuniy 
faoliyatlarni uchratishimiz mumkin. Ushbu noxush holatlarni faqatgina mamlakat yoki 
xalqaro darajadagi mustaqil sport sohasidagi o`ziga xoslikning buzilishi deb emas, 
balki ushbu sohada faoliyat yuritayotgan sportchilarning inson sifatidagi huquqlarining 
qo`pol ravishda buzilishi deb qabul qilishimiz hamda bunday holatlar bilan har qanday 
vaziyatda murosasiz bo`lishimiz shart. Chunki, insoniyatning ilk davrlaridan beri sport 
bilan shug`ullanish odamzotning asosiy mashg`ulotlaridan biri hisoblanib keladi. 
Xususan, Qadimgi Yunonistonda doimiy tarzda o`tkazilgan Olimpiya o`yinlari o`sha 
davr odamlarining sevimli mashg`ulotlaridan biri hisoblangan. Ushbu zamonlarda ham 
inson huquqlarining himoyasini ta`minlash maqsadida ushbu o`yinlar o`tkazilayotgan 
vaqtda mamlakatlar o`rtasida urushlar ham to`xtatilgan. Tomonlar o`rtasida bitim 
tuzilib, qaysi tomon vakillari ushbu bitimni buzgan taqdirda tegishli tartibda jazoga 
tortilgan. Bundan ko`rishimiz mumkinki, hali davlat huquq tarmoqlari to`lig`icha 
shakllanib ulgurmasdanoq sportda faoliyat yuritayotgan insonlar huquqlari 
ta`minlanishiga e`tibor mavjud bo`lgan. Chunki, sportdagi raqobatning sofligini 
ta`minlash va sportchilarning erkin harakatlanishi uchun sharoit yaratish ushbu 
mashg`ulotning ommalashishiga hamda uning tinchlik elchisi degan nomga erishishida 
juda ahamiyatlidir. Biz yuqorida aytib o`tganimizdek, antik davrda Qadimgi 
Yunoniston hududida sportga juda katta e`tibor qaratilgan. Xattoki, Yunoniston yarim 
orolida joylashgan Sparta davlatida erkin fuqarolar faqat jismoniy tarbiya bilan 
shug`ullanishi majburiy hisoblangan. Olimpiya o`yinlari g`oliblariga esa o`zgacha 
hurmat va ehtirom bilan munosabatda bo`lishgan hamda ularning nomlari olimpiya 
tog`iga zarhal xarflar bilan bitilib, haykallari antik davr xudolarining safidan ham joy 
olishi mumkin bo`lgan. Gerakl haqidagi afsonalarning paydo bo`lishi ham aynan ushbu 
odatning yorqin misolidir. 
Xuddi mana shu o`rinda tomonlar o`rtasidagi kurashda 
g`oliblik uchun manfaatlarning o`zaro to`qnashuvi vujudga kelishi atletlar orasida 
g`ayriqonuniy usullarni va yo`llarni ishga solgan holda raqiblarini mag`lubiyatga 
uchratishga urinishlar paydo bo`ldi. Aynan ushbu davrdagi biz fikr yuritayotgan 
holatlar sportda dopingning vujudga kelishining boshlanish nuqtasi deb aytishimiz 

---

257 
mumkin. “Doping (ing. doping, dope — narkotiklar bermoq) — organizmning ruhiy 
va jismoniy faoliyatini qisqa muddat kuchaytiradigan moddalar. Sport oʻyinlari 
natijalarini yaxshilash maqsadida qoʻllanilgan. Sportchilar orasida dopingdan 
zaharlanish va oʻlim holatlari kuzatilganligi uchun 1967-yildan Xalqaro olimpiada 
qoʻmitasi sport oʻyinlari chogʻida doping qabul qilishni man etgan va qatʼiy nazorat 
oʻrnatgan. doping ishlatgan sportchilar oʻyindan chetlashtiriladi”
9
. Garchi Qadimgi 
Yunonistonda dopingdan foydalanish rasman ta`qiqlanmagan bo`lsada, ammo 
sportchilarning jismoniy holatini yaxshilovchi usul va vositalarning shakllanishi va 
rivojlanishi aynan shu davrga borib taqaladi.
“Biroq, 1920 -yillarga kelib, jismoniy faoliyatni yaxshilash uchun giyohvand 
moddalarni iste`mol qilish bilan bog`liq sog`liqni saqlash borasidagi hamda axloqiy 
jihatdan xavotirlar kuchayib bordi va moddalarni iste`mol qilish nazoratdan chiqib 
ketayapti degan fikr paydo bo`ldi; aynan o`sha paytda qonuniy cheklovlar zarur edi. 
Bu borada tashkilotchilar, xususan xalqaro sport federatsiyalarining boshqaruv 
organlari oldida sportchilarni moddiy rag`batlantirish ortidan ularning sog`liklariga 
ziyon yetkazishi mumkinli xavfi turar edi. “1928 yilda Xalqaro yengil atletika 
federatsiyasi assotsiatsiyasi samaradorlikni oshiruvchi dorilarni qo`llashni taqiqlagan 
birinchi federatsiya bo`ldi”
10
. Ushbu ta`qiq dorilarga qarshi hech qanday testlarni o`z 
ichiga olmagan, ammo u bundan keyin sportchilar o`z jismoniy imkoniyatlarini sun`iy 
oshirishiga urinishlari qabul qilinmaydi va bu harakatlar musobaqa qoidalariga zid deb 
topilishi haqidagi bayonot edi. Bir necha yildan so`ng, 1967-yilda Xalqaro Olimpiya 
Qo`mitasi ham ushbu harakatga qo`shildi hamda bundan keyingi o`zining barcha 
musobaqalarida dopingga qarshi kurash qoidalarini kirita boshladi. 1999-yilga kelib 
esa ushbu g`oyalar rasman mustaqil harakat sifatida shakllanib, Xalqaro Olimpiya 
Qo`mitasining tashabbusi bilan tuzilgan Butunjahon anti-doping agentligi (WADA) 
tomonidan amalga oshiriladigan bo`ldi.
O`zbekiston ham xalqaro 
hamjamiyatning teng huquqli a`zosi sifatida o`z hududida sport sohasini xalqaro 
9
https://uz.wikipedia.org/wiki/Doping
. Oxirgi ko’rilgan sana 2021-yil 10-oktabr
10
https://shepwedd.com/knowledge/sports-law-history-and-development-anti-doping-rules
. Oxirgi ko’rilgan sana 
2021-yil 10-oktabr

---

258 
standardlar asosida rivojlantirish uchun ushbu harakatga qo`shildi hamda O`zbekiston 
Respublikasi Prezidentining “O`zbekiston Respublikasi Vazirlar Mahkamasi 
huzuridagi Milliy antidoping agentligi faoliyatini tashkil etish chora-tadbirlari 
to`g`risida” 2018-yil 3-yanvardagi PQ-3457-son qarori asosida mamlakatda Milliy 
anti-doping agentligi tashkil etildi. Bundan keyin ushbu tashkilotning huquqiy asosini 
mustahkamlash sportchilarimizning doping majarolariga aralashib qolish xavfini 
kamaytirishning yagona chorasi sifatida qabul qilinishi kerak.