Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №19 (том 3)

ФИО авторов: 
Erkinjonov Farruxbek, Rustamov Dilyorbek 
Andijon viloyat yuridik texnikum
talabalari
Название публикации:
«
KELAJAK XALQ TANLOVIGA BOG’LIQ!» 
Anostatsiya
: Demokratik huquqiy davlatning qaror topishi va rivojlanishining 
muhim sharti huquqiy jihatdan kafolatlangan saylovlarning muqarrar ravishda 
o’tkazilishidan iborat. 
Saylov qonunchiligimizning asosiy maqsadi samarali ishchan vakillik 
organlarini saylash va yuqori fuqarolik va huquqiy ma’daniyatli saylovlarni 
shakillantirishdir. 
Kalit so’zlar
: Saylov; demokratiya; mojaritar; o’zbek xalqi; texnika asri; yosh 
kadrlar; qurollanish poygasi; vakllik organlari; jamiyat ko’zgusi; erkinlik; huquqiy 
davlat; insonlarning ruhiyati. 
O’zbek xalqi necha ming yilliklar davomida taraqqiy etib rivojlanishdan 
to’xtamay kelayotgan xalqlardan biri hisoblanadi.Garchi yillar og’ushida ma’lum bir 
voqealar sodir bo’lgan bo’lsada o’zligini, xalqini hamda millat mustaqilligini hamisha 
saqlab qola oldi. Tarixdan bizga ma’lumki, xalqimiz juda katta qiyinchiliklarga va 
yo’qotishlarga duchor bo’ldi. Vaqti kelganda boshimizga turli xil kulfatlar yog’ildi. 
Urush davomidagi ma’naviy zararlar orqalixalq yemirildi. Shu o’rinda tanqidiy bir 
savol keladi: “Nega xalq yemirildi?’’ Shuni aytib o’tish joizki, mustaqillik yillaridan 
oldingi sovuq urushlar har bir millatni chetlab o’tmadi qanchadan-qancha olimlarimiz, 
yetuk mutaxassis hamda haqiqiy yurt posbonlari, fidoiylari xalq yo’lida mustaqillik va 
vatan uchun o’z jonlarini fido qilishdi. XX asrning eng ayanchli voqealaridan bo’lgan 
birinchi va ikkinchi jahon urushlari xalqlarning yemirilishi, millatlarning esa zavol 
topishiga olib keldi. Maqsadlar mushtarakligi esa urush ishtirokchilarining asosiy 
g’oyasi edi. Ya’ni bo’lingan dunyoni qaytadan bo’lib olish. Har bir davlatning ham 
asosiy maqsadi ham shu ediularning qurollanish poygasi esa bir-biridan ustunlik qildi, 

---

666 
buning natijasida kimlardir mag’lubiyatning achchiq ta’midan, kimlardir esa totli 
g’alaba ta’midan bahramand bo’ldi. Urushning asosiy sababchisi bo’lgan davlatlar esa 
o’z maqsadlariga ham erishdi. Ammo bu davlatlarning g’olibligi-yu mag’lubiyatidan 
ko’ra talofatlar keng xalq ommasi ustiga yog’ila boshladi. Odamlarda ruhiy zaifliklar 
keng tarqala boshladi. Ammo aholi fikrlashdan, demokratiya tomon intilishlardan hech 
ham to’xtamadi. Dunyoda keng o’zgarishlar bo’ldi urush yillaridan so’ng ma’lum 
vaqtlar o’tib dunyo ham davlatlar ham asta sekin o’zgarib bordiendi dunyoni 
globallashuv jarayonidan to’xtatib bo’lmasdi. XXasr oxiri XXIasr boshlarida axborot 
va texnologiyalar dunyosida katta o’zgarishlar va shiddatli o’sishlar sodir bo’la 
boshladi. Urush davomida barbod bo’lgan dunyo qayta tiklandi. Aholining mustaqilligi 
tiklandi, davlatlar esa jadal rivojlanish yo’lini tanladi. Albatta bularning barchasi tezlik 
bilan bo’lmadi, ma’lum bir to’siqlar va sinovlar paydo bo’ldi. Davlatlar sekin asta 
ma’lum bir tuzumlardan mustaqil bo’ldi. O’zbekiston urush yillari davomida Sobiq 
sovet sotsialistik respublikasiga ma’lum bir vaqt davomida qaram bo’lib qoldi. Afsuski 
yurtimiz mustamlakaligi paytida ham keng muhokamali va achinarli holatlar yuzaga 
kelgan edi. Sovet respublikasi millatning huquqini ochiq oydin poymol qilgan holda 
millatning ma’naviyatiga hamda shaxsiyatiga o’z ta’sirini o’tkazdi. Vatanimiz o’tgan 
davr mobaynida istiqlol uchun intilar va ko’plar bu yo’lda o’z jonini tahlikaga solar 
edi. Ma’lumki, Til millat ko‘zgusi, g‘ururi, tafakkur manbaidir. Buyuk ma’rifatparvar 
bobomiz Abdulla Avloniy yozganidek: “Har bir millatning dunyoda borlig‘ini 
ko‘rsatadurgan oyinai hayoti til va adabiyotidur. Milliy tilni yo‘qotmak millatning ruhini 
yo‘qotmakdur”. Yurtimiz istiqloldan avval o’z davlat tilini mustahkamlar ekan, 
xalqimizning so’z erkinligini bir tomondan mustaqil qilgan edi. 1991-yil 31-avgust kuni 
O’zbekiston Respublikasining birinchi prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov 
davlat mustaqilligni qabul qildi. Mustaqillik yillari va undan keyingi yillar davomida 
ham aholining yashash tarzi va turmush sharoiti o’zgarib bordi. Yuqorida aytganimdek 
sovuq urush asosan odamlarning ma’naviyatiga katta ta’sir o’tkazar va og’riqli zarbalar 
berib borar edi. Yillar davomidagi qiyinchiliklardan so’ng mamlakatimiz tobora 
rivojlanish tomon ildamlab bordi. Davlatning mustaqilligini ko’rolmagan va undan 
turli xil g’araz yo’llar orqali foydalanmoqchi bo’lganlar ham bo’ldi. Mamlakatimiz 

---

667 
birinchi prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov yurtimizning rivojlanishi va 
taraqqiy topishi yo’lidagi vazifa va funksiyalarni keng belgilab chiqdi. Mustaqillik 
deklaratsiyasi yangi qabul qilingan davrda deyarli mamlakatda yetuk salohiyatga ega 
bo’lgan kadrlar va yoshlar jamoasi yo’q edi, ular sovuq tuzum ostida ulg’ayishgandi. 
Millat mustaqil bo’ldi, mustaqilligi davomida o’zining huquq va erkinliklari, 
daxlsizligini tiklay oldi. O’zining milliy davlatchiligiga asos soldi, o’z hokimiyatini 
tikladi, ijtimoiy va iqtisodiy, siyosiy sohalarda katta yutuqlarga erishdi. Siyosiy tizim 
jadallashib borayotgan davrda xalqning manfaatlari erkinlik va huquqlarini tiklash 
maqsadida qator qonunlar qabul qilindi hamda ularning ijrosi ta’minlandi. Xalqning 
davlat organlari va jamoat tashkilotlarining huquq va erkinliklari, huquqiy 
manfaatlarini tartibga solish uchun keng ko’lamli islohotlar amalga oshirildi. 
Mustaqilligimiz qabul qilingandan so’ng xalqning ishongan vakili sifatida O’zbekiston 
Respublikasining birinchi prezidenti Islom Abdug’aniyevich Karimov o’z prezidentlik 
nomzodini qo’ydi va yigirma besh yil davomida davlatni boshqardi va O’zbekiston 
Respublikasi nomidan ish ko’rdi. Saylovlar demokratik davlatlar taraqqiyotida va 
fuqarolarning siyosiy huquqlari tizimida muhim konstitutsiyaviy-huquqiy institut 
sifatida markaziy o’rin egallab kelgan. Aynan mazkur institut orqali fuqarolar bevosita 
yoki o’zlari saylagan vakillari timsolida davlat va jamiyatni boshqarish imkoniyatiga 
ega bo’ladi. Saylovlar yangi davr kashfiyoti emas. Antik dunyoda ham saylovlar 
demokratiyaning belgilaridan biri sifatida baholangan. Keyingi asrlarda saylovlarga 
imtiyozlarga ega bo’lgan tabaqalarning huquqi sifatidas qaraldi. Hozirgi kunda jamiyat 
hayotida saylovlar singari keng yoyilgan boshqa siyosiy tadbirni ko’rish qiyin. Saylov 
va demokratiya bir biri uzviy bog’langan tushunchalardir. Siyosiy saylovlarsiz 
demokratiyani tasavvur etib bo’lmaydi. Saylov demokratiyaning yorqin ifodasidir: 
“Demokratiya va saylov tushunchalari doimo yonma-yon yuradi, ular o’zaro birlashib 
ketgan. Saylov – demokratiya, demokratiya bu saylov degani. O’zbekiston 
Respublikasining birinchi prezidenti Islom Karimov saylovlarga oid masalaga alohida 
to’xtalib: Hayotda adolat o’rnatish, albatta, ijtimoiy taraqqiyotning ko’pdan-ko’p 
omillariga bog’liq. Ammo eng muhim, hal qiluvchi omillardan biri – bu erkin, odil 
saylov tizimidir. Ya’ni har qaysi pog’onada- jamoami, mahallami, tumanmi, shaharmi, 

---

668 
viloyatmi, davlatmi, uning rivoji va taqdiri ko’p jihatdan munosib yoki nomunosib 
shaxslarni, vakolatlarga ega bo’lgan rahbarlarni, shu jumladan, hayotmiz –
kelajagimizni ishonib topshirgan noib-deputatlarni saylab olishimizga bog’liqdir’’- 
deb ta’kidlagan edi. Mustaqillik yillarda prezidentlik uchun ham davlat boshqaruvi 
uchun ham keng ko’lamli saylovlar bo’lib o’tdi. O’zbekistonda ilk prezidentlik saylovi 
1991-yilning 29-dekabr kunida o’tkazilgan. Birinchi saylovda ikki nomzod ishtirok 
etgan: O’zbekiston xalq-demokratik partiyasidan Islom Abdug’aniyevich Karimov va 
Erk demokratik partiyasidan Muhammad Solih. Saylovda saylovchilarning 94,2 foizi 
(9.9 mln) ishtirok etgan. Unda katta ustunlikka ega bo’lgan Islom Karimov 87,1 foiz 
(xalqning katta ishonchini qozongan holda) ovoz bilan (8 514 136) g’alaba qilgan 
hamda O’zbekistonning birinchi prezidentiga aylangan. 1 220 474 kishi uning raqibiga 
ovoz bergandi – 12,5 foiz. O’sha saylovda “Barchaga qarshi” ovoz berish ham 
mumkin bo’lgan va bu tanlov 36 525 kishi tomonidan amalga oshirilgan. 129 823 
byulleten esa haqiqiy deb topilmagan. O’zbekiston Respublikasining birinchi 
prezidenti Islom Karimovni saylov natijalaridan so’ng esa qasamyod qabul qilgan 
hamda prezidentlik lavozimiga kirishgan. Mamlakatni boshqarish yo’lidagi samarali 
mehnatlaridan so’ng huquqiy demokratik davlat qurish prinsiplari ishlab chiqildi 
hamda O’zbeksiton demokratiyaga asoslangan milliy rivojlanish tizimiga o’tdi. 1995-
yilning 26- martida referendum bo’lib o’tdi va unda prezident vakolatini uzaytirish 
masalasi o’rtaga tashlanadi. Ushbu referendumda ishtirok etganlarning 99,6 foizi 
qo’llab-quvvatlab, prezident vakolati 2000- yilgacha uzaytirildi. Yillar davomidagi 
saylov natijalardan so’ng yana Islom Karimovning vakolat muddati uzaytirilib 
borilgan. Har bir saylovlarda yetarli darajada saylov harakatlari olib borilgan lekin 
ovozlar soning ko’pligi va xalqning o’z prezidentiga bo’lgan ishonchi orqali Islom 
Karimov mamlakatni to 1991-yildan 2016-yilgacha boshqardi. 2016-yilning 2-
sentabrida O’zbekiston Respublikasinign birinchi prezidenti Islom Abdug’aniyevich 
Karimov vafot etdi va maxsus majlisda “O’zbekiston Respublikasi prezidenti saylovi 
to’g’risida’’gi qonunga asosan shu yilning 4-dekabrida muddatidan oldin Prezidentlik 
saylovlari o’tkazilishi belgilandi. Markaziy saylov kommisiyasi ma’lumotiga ko’ra, 4-
dekabr kuni bo’lib o’tgan saylovda 17,94 million saylovchi ishtiok etdi va davomat 

---

669 
87,83 foizni tashkil qildi. Bu O’zbekistondagi prezidentlik saylovlari tarixidagi eng 
past ko’rsatkichdir. Yuqorida aytib o’tganimdek, 2007- yilgi saylovda davomat 90,06 
foizni, 2015- yilgi saylovda esa 91,01 tashkil qilgandi. O’zbekiston Respublikasi 
Prezidenti saylovi yakunlari to’g’risidagi axborot saylovdan keyinb 10 kun 
kechiktirmay Markaziy saylov komissiyasi tomonidan matbuotda e’lon qilnishi 
belgilangan. Lekin odatda saylov natijalari saylov o’tgandan keyin 1 kun ichida e’lon 
qilinadi. 2016- yilgi saylovlarning natijasi esa 5-dekabr kuni soat 16:00 da e’lon 
qilingan. Saylov natijalari rasman e’lon qilingach, 2 oy ichida yangi prezident 
inauguratsiyasi tashkil etiladi. Davlat rahbari har biri 5 yil muddatdan ikki marotabadan 
ortiq saylana olmaydi.Hozirgi kunda ham yurtimizda O’zbekiston Respublikasi 
prezidentligiga nomzod uchun ham keng ko’lamli saylov islohotlari amalga 
oshirilmoqda. Ayni kunlarda saylov va saylov oldi tashviqotlarboshlandi. Nomzodlar 
haqida ma’lumotlar berildi va ularning 5 yilga mo’ljallangan maqsadi, reja va dasturlari 
e’lon qilindi. Har bir viloyatlarda esa nomzodlarning saylovchilar bilan uchrashuvi 
bo’lib o’tmoqda. Bu yilgi saylov jarayonlarigi tayyorgarliklar ijobiy tarzda ketmoqda. 
O’z yashash joyidan uzoqdagi talabalar uchun jazoni ijro etish muassasalaridagi 
mahkumlar uchun ham yetarli darajada saylovga tayyorgalik ishlari olib borilmoqda. 
Saylovlarni ro’yxatga olish uchun esa elektron saytlar ishlab chiqildi. “Saylovlar aslida 
nega kerak?” aynan shu savolni ma’lum bir fikr doiramda izohlab bermoqchiman. 
Saylov huquqi har bir O’zbekiston Respublikasi fuqarolariga beriladi. Saylov huquqi-
davlat boshlig’i, vakillik organlarini saylash tartibini belgilab beruvchi huquqiy 
normalar yig’indisi; fuqaroning saylovda ovoz berishi, ishtirok etishi, saylash huquqi 
va saylov asosida tashkil etiladigan davlat hokimiyati va fuqarolarning o’zini o’zi 
boshqarish organlariga saylash huquqi. Mamlakat taqdiri va istiqbolli yo’llari uchun 
ham saylovlar albatta kerak. Chunki saylovlar jamiyat ko’zgusi. Biz bilamizki har bir 
davlat vakillik organlari va davlat hokimiyati uchun ham saylovlar bo’lib o’tadi.
Chunki yurtimizda saylovlar har besh yil mobaynida o’tkaziladi va shu besh yillik 
uchun nomzodlar o’z fikrlari, g’oya va qarashlari hamda mamlakatni rivojlantirish 
uchun 5 yillik istiqbolli yo’llarini xalqqa taqdim etadi. Aytib o’tganimdek saylov 
jamiyat ko’zgusi nomzodlarning bergan saylov oldi tashviqotlari orqali jamiyat 

---

670 
o’zining rivojlanish yo’lini tanlaydi. Bir so’z bilan aytganda esa o’zining kelajagini 
kelgusi hayot yo’li hamda yurt va millat taraqqiyotini belgilab berishi ayni haqiqat. Har 
bir berilgan ovoz esa nihoyatdamuhim ahamiyatga ega. Saylovlar har besh yil 
mobaynida o’tkazilishining asosiy sabablari hokimyatda ma’naviy qarashlar va 
g’oyalarning almashinuvi hamda davlat hokimiyatiga keng salohiyatga ega bo’lgan 
yosh kadrlarning kelishi. Saylovlar deganda faqatgina bir saylov turini tushunish emas 
balki ko’p tarmoqli saylovlarni tushunish kerak. Saylovlarning o’tkazilish tartibi qay 
yo’nalishda bo’lishidan qat’iy nazar har besh yilda o’tkaziladi. Saylov tushunchasi ham 
ma’lum bir turlarga bo’linadi; mojaritar, proporsional va aralash saylov turlari. Bu uch 
turdagi saylov turi ham jahon tajribasida keng qo’llaniladi. Mamlakatimizda esa asosan 
mojaritar saylov turidan foydalaniladi. Saylov insonlarning tanlash huquqi, fikr huquqi 
va madaniy huquqidir. Saylov bu imkoniyat va ma’suliyat ya’ni qaysi ma’noda 
imkoniyat deganda yoshlar va xalq uchun berilgan imkoniyat. Ma’suliyat 
tushunchasida esa ham mansabdor shaxsga ham fuqarolarga nisbatan berilishi 
tushuniladi.Saylov bu har bir fuqaroning o’z demokratik erkinligi va fikrlarini ochiq-
oydin ifoda etish yo’lining asosiy tarmog’idir. Fikrimcha saylovga befarq bo’lgan 
inson o’zining kelajagiga befarqligi nafaqat o’zi balki xalq va davlat uchun 
qayg’urmasligi deb o’ylayman. Saylov haqida turli xil qarashlar va fikrlar mavjud, 
ammo ularning mujassamligi esa demokratik saylovning yuzidir. Bugungi O’zbekiston 
bu kechagi emas, albatta xalqimiz ham. Biz Yangi O’zbekistonda yashamoqdamiz, 
erkinlik va farovonlik esa yangi hayotimizning asosiy yo’lidir. Yurtni obod qilmoq 
uchun avval o’zing obod bo’lmog’ing kerak. Ozodligimiz va obodligimiz uchun 
adolatli, shaffof va erkin saylovlar muhim!
“Saylovlar xalqqa tegishli. Bu ularning qarori.” 
- Avraam Linkoln 
Foydalanilgan adabiyotlar: 
1.
Saylov jarayonida xalqaro tajriba va standartlar. ( Davra suhbati materiallari 1998 yil 
15-16 oktyabr ) 

---

671 
2.
Germaniyaning saylov tizimi. ( Aliqul Rahmonov, Toshkent – 2015 ) 
3.
O’zbekiston Respublikasining Qonuni O’zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi 
to’g’risida. 

---

672