Международный научно-образовательный электронный журнал «образование и наука в XXI веке». Выпуск №27 (том 6)

FOYDALANILGAN ADABIYOTLAR 
1.
Avezmurodovich O. R. Difficulties in learning to write and read left-handed 
children //European Journal of Research and Reflection in Educational Sciences, 8 
(8), 40. – 2020. – Т. 45. 
2.
Qoldoshev, Avezmurodovich Rustambek, and Farhodqizi Gulruh Yodgorova. 
"How to find out right or left." Asian Journal of Multidimensional Research 
(AJMR) 10.1 (2021): 154-163. 
3.
Y.Y. Azimov, R.A.Qo‘ldoshev. «Husnixatga o ‘rgatishning amaliy asoslari» 
(Metodik qo‘llanma)-Toshkent. «Turon Zamin Ziyo» nashriyoti, 2017.-132 b. 
4.
Safarova R., M. Inoyatova, M. Shokirova, L. Shermamatova “Alifbe” (qayta 
ishlangan 16-nashri). Toshkent. “Ma’naviyat” 2018 yil. 
5.
. Qo’ldoshev A. R. et al. Forming Writing Skills in Left-Handed Students //Middle 
European Scientific Bulletin. – 2021. – Т. 10. – №. 1. 

---

32 
ФИО автора: 
Masharipova Sharqiya Erkaboyevna, 
Xorazm viloyati Tuproqal'a tumani 5-son maktabining jismoniy tarbiya fani 
o'qituvchisi 
Название публикации:
«INSON SALOMATLIGI» 
Annotation:
this article attempts have been made to provide information on 
human health. 
Key words:
health assessment, individual health of a person — a harmonious 
unit of all metabolism processes in the body. 
Annotatsiya:
Ushbu maqolada inson salomatligi borasida ma’lumotlar 
berishga harakat qilingan. 
Kalit so‘zlar:
Salomatlikni baholash, insonning individual salomatligi — 
organizmdagi barcha modda almashinuv jarayonlarining uyg'unlashgan birligi. 
 
«Salomatlik — bu faqatgina kasallik va jismoniy nuqsonlardan holi bo'lish emas, 
balki to'liq jismoniy, ruhiy va ijtimoiy rivojlanganlikdir». Quyidagi ta’riflar fiziologik 
nuqtai nazardan birmuncha to'liq va mukammal hisoblanadi: «Insonning individual 
sog'lig'i — organizmning patologik siljishlarsiz, muhit bilan optimal bog'lanishda, 
barcha funksiyalar bir-biriga moslashgan tabiiy holati» (G.Z.Demchinkova, 
N.L.Polonskiy); «Salomatlik — bu organizmning atrof-muhitga nisbatan adekvat va 
optimal hayot faoliyatini, shuningdek, to'laqonli mehnat faoliyatini ta’minlab beruvchi 

---

33 
tizimli-funksional xususiyatlarning o'zaro uyg'unlashgan yig'indisidir»; «Insonning 
individual salomatligi — organizmdagi barcha modda almashinuv jarayonlarining 
uyg'unlashgan birligi bo'lib, organizmdagi barcha tizim va kichik tizimlarning optimal 
hayotiy faoliyati uchun sharoitlar yaratadi»(A. D. Ado); «Salomatlik — bu insonning 
faol 
hayotining 
maksimal 
davomiyligida 
biologik, 
fiziologik, 
psixologik 
funksiyalarining, mehnatga layoqati va ijtimoiy faolligini saqlab qolish va 
takomillashtirish jarayonidir»(V P Kaznacheev). Olimlarning fikricha, «Salomatlik — 
inson hayotiy faoliyatining ruhiy, his-tuyg'u, psixik, jismoniy sohalarining oddiy holati 
bo'lib, bu holat inson shaxsining, qobiliyat va layoqatining gullab-yashnashi, atrof-
olam bilan uzluksiz bog'liqligi uchun mas’ulligini anglashi uchun qulay shart-sharoitlar 
yaratadi». Valeologiya fanida «individual (inson) salomatligi» va «aholi salomatligi» 
farqlanadi. Individuum salomatligi — bu atrof-muhitga moslashishning dinamik 
jarayoni bo'lib, olimlar fikricha, uning tashqi muhit, yashash sharoiti va boshqalarning 
turli xil ta’siriga moslashishi, chidamliligi va reaksiyasi sifatida qarash kerak. 
V.I.Dubrovskiyning fikricha, salomatlikni baholash mezonlari quyidagilardan iborat: 
— berilgan bosqichda jismoniy ishga layoqatlilik va morfologik rivojlanish darajasi; 
— maxsus ish qobiliyatini cheklovchi surunkali kasalliklar, jismoniy nuqsonlarning 
mavjudligi; — 
ijtimoiy qulayliklar, turmushning o'zgaruvchan sharoitiga 
moslashuvchanlik, 
atrof-muhit 
noqulay omillarining ta’siriga chidamlilik, 
organizmning tashqi muhit ta’siriga nisbatan reaksiyasini saqlashi. Salomatlik 
deganda, organizmning insonning ijtimoiy-madaniy turmush sharoitida o'zining 
genetik dasturini maksimal darajada amalga oshirish imkonini beruvchi holati 
tushuniladi. Bunday nuqtai nazardan salomatlikni hech bo'lmaganda, 3 jihatdan: 
individual, yosh va tarixiy jihatdan dinamik tushuncha sifatida qarash kerak bo'ladi. 
Salomatlik yosh jihatdan har bir yosh bosqichi uchun shu yoshga xos bo'lgan 
morfofunksional xususiyatlariga va ijtimoiy roliga bog'liq bo'lgan salomatlik 
mezonlari mavjud bo'lishi kerakligini nazarda tutadi. Tarixiy nuqtai nazardan 
salomatlikka ta’rif berilganda insoniyat sivilizatsiyasi, madaniyat, din, ishlab chiqarish 
va ishlab chiqarish munosabatlarining rivojlanishi va h.k.z. inson yashaydigan 

---

34 
muhitning o'zgarishiga olib kelishi hisobga olinadi. Bunda inson salomatligini 
saqlashda o'z funksional zahiralaridan tobora kam foydalanadi va aksincha, avloddan-
avlodga o'tgani sari o'z yutuqlaridan ko'proq foydalanadi. Bu esa insonning funksional 
va moslashish zahiralari pasayishiga olib kelishi mumkin. Inson hayotiy faoliyati 
ro'yxati umumiy qabul qilingan jismoniy ruhiy, ijtimoiy tashkil etuvchilaridan tashqari 
his-tuyg'u, bioenergetik, axborot, axloqiy, motivatsiya va boshqa ko'plab tashkil 
etuvchilarni o'z ichiga olishi mumkin. 
Salomatlik darajasi qanday aniqlanadi? Aholi salomatligi holati yoki jamiyat 
salomatligi darajasini baholash uchun turli xil ko'rsatkichlardan foydalaniladi: 
demografik (tug'ilish, o'lish, o'rtacha yosh), kasallanish, kasalga tez chalinish, 
nogironlik va b. Individuum salomatlik darajasini aniqlashda birinchi navbatda 
organizmning jismoniy rivojlanishi hamda funksional holati, asosiy fiziologik zahiralar 
holatini o'z ichiga oladigan somatik salomatlikni baholashga asoslaniladi. Nisbatan 
oddiy testlar va jismoniy ko'rsatkichlar yordamida salomatlikni baholash imkonini 
beruvchi skrinin metodikalari amaliy valeologiya uchun katta qiziqish tug'diradi. 
Ularning ba’zilari kompyuter variantlariga ega bo‘lib, ko‘p son kishilarni tekshirish 
natijalarini tezlik bilan qayta ishlash va salomatli monitoringini tashkil etish imkonini 
beradi.